با بالا رفتن سن تغییرات اجتناب ناپذیری در بدن ما ایجاد می‌شود که یکی از آن‌ها کاهش یا توقف تدریجی تولید ملانین، رنگدانه مسئول ایجاد رنگ طبیعی مو، در فولیکول‌ها است. البته تنها دلیل سفید شدن مو افزایش سن نیست و عوامل دیگری مانند وراثت، استرس و فشارهای فیزیکی و روانی، تغذیه نامناسب، بیماری‌های خودایمنی، اختلالات هورمونی و سبک زندگی ناسالم نیز می‌توانند باعث سفیدی زودرس موها شوند. در ادامه به بررسی علت سفیدی مو و راهکارها و درمان‌های رفع آن می‌پردازیم.
علت سفیدی مو
همان‌طور که اشاره شد سفید شدن موها که در نتیجه کاهش یا توقف تولید ملانین در فولیکول‌ها رخ می‌دهد، می‌تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. دلایل سفیدی مو از ریشه عبارتند از:
- افزایش سن و پیری
- ژنتیک یا وراثت
- استرس اکسیداتیو
- استرس و فشارهای روانی
- کمبودهای تغذیه‌ای
- بیماری‌های خود ایمنی
- بیماری‌های غدد درون ریز
- مصرف سیگار
- مواد شیمیایی
- دلایل ژنتیکی نادر
افزایش سن و پیری
فولیکول‌های مو دارای سلول‌هایی به نام ملانوسیت هستند که رنگ طبیعی مو را ایجاد می‌کنند. با بالارفتن سن، فعالیت این سلول‌ها کاهش یافته یا به کلی متوقف می‌شود. بعد از 30 سالگی، در هر دهه، تقریبا 10 تا 20 درصد از موهای سر سفید می‌شوند که دلیل آن می‌تواند تخریب پیشرونده سلول‌های بنیادی ملانوسیت در فولیکول‌ها باشد و یا به دلیل استرس اکسیداتیو مزمن، کاهش آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی مانند کاتالاز یا تجمع پراکسید هیدروژن در فولیکول‌ها رخ دهد.
استرس و فشار روانی
استرس‌های روانی و هیجان مزمن از جمله عوامل تاثیرگذار بر روند سفید شدن موها به شمار می‌روند و علت آن تاثیر استرس شدید بر سیستم عصبی سمپاتیک است. زمانی که استرس را تجربه می‌کنیم، بدن در پاسخ به آن نورآدرنالین را از پایانه‌های عصبی آزاد می‌کند که بر سلول‌های بنیادی ملانوسیت در فولیکول‌های مو تاثیر منفی دارد. این فرایند باعث می‌شود سلول‌های بنیادی ملانوسیتی از محیط فولیکولی خارج شده و یا به سرعت تکثیر و تخلیه شوند، که این امر منجر به از بین رفتن دائمی ظرفیت رنگدانه‌سازی مو می‌شود. برخلاف تصور رایج که سفید شدن مو را ناشی از یک شوک آنی و لحظه‌ای می‌دانند، تحقیقات نشان داده است که تحمل استرس مزمن و طولانی مدت نقش بیشتری در تسریع روند سفید شدن موها دارد.
استرس اکسیداتیو
یکی از عوامل کلیدی در فرآیند سفید شدن موها که به طور مستقیم به تخریب سلول‌های ملانوسیت منجر می‌شود، استرس اکسیداتیو است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تعادل میان رادیکال‌های آزاد (مولکول‌های ناپایدار و آسیب‌زا) و آنتی اکسیدان‌ها در بدن بر هم می‌خورد.
فولیکول‌های مو نسبت به این آسیب‌ها بسیار حساس هستند و تجمع ترکیباتی مانند پراکسید هیدروژن در اطراف آن‌ها، مانع از عملکرد صحیح آنزیم‌هایی می‌شود که در تولید ملانین نقش حیاتی دارند. با گذشت زمان این آسیب‌ها منجر به کاهش فعالیت ملانوسیت‌ها و مرگ سلولی آن‌ها شده و موها بدون رنگدانه و به رنگ خاکستری یا سفید رشد می‌کنند. عواملی مانند آلودگی هوا، اشعه UV، تغذیه ناسالم، مصرف سیگار و استرس مزمن می‌توانند سطح استرس اکسیداتیو را افزایش دهند و روند سفید شدن مو را تسریع کنند.
ژنتیک یا وراثت
وراثت که از طریق DNA منتقل می‌شود، مهم‌ترین عامل تعیین کننده زمان سفید شدن موها به شمار می‌رود. به این معنی که زمان شروع و سرعت پیشروی این فرآیند تا حد زیادی به کدهای ژنتیکی هر فرد وابسته است. بنابراین اگر والدین یا بستگان نزدیک شما با سفیدی زودرس موها مواجه بوده‌اند، احتمال تکرار این الگو در نسل بعدی بسیار بالاست و شانس این که موهای شما هم زودتر از موعد سفید شوند وجود دارد. نژاد نیز یکی دیگر از عوامل اثر گذار در زمان شروع سفید شدن موها است؛ برای مثال این پدیده برای آسیایی‌ها عموما در اواخر دهه 30 و برای آفریقایی تبارها در دهه 40 زندگی رخ می‌دهد.
کمبودهای تغذیه‌ای
دریافت و عدم دریافت میزان کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی در سلامت سلول‌های ملانوسیت، تولید ملانین و سفید شدن زودرس موها نقشی حیاتی دارد. یکی از مهم‌ترین ریزمغذی‌ها که کمبود آن می‌تواند منجر به اختلال در تقسیم سلولی و کاهش تولید رنگدانه شود، ویتامین B12 است. این نوع سفید شدن مو اغلب در گیاهخواران یا افراد مبتلا به بیماری سلیاک یا دارای مشکلات گوارشی مشاهده می‌شود.
همچنین کمبود مس می‌تواند در عملکرد آنزیم‌های موثر در سنتز ملانین اختلال ایجاد کند. کمبود آهن که مسئول اکسیژن رسانی به فولیکول‌هاست منجر به نازکی و سفید شدن موها می‌شود و عدم دریافت مقادیر کافی روی و فولات روند پیری فولیکول را تسریع کرده و بازسازی ملانوسیت را مختل می‌کند. در نتیجه، تغذیه نامناسب و دنبال کردن رژیم‌های غذایی محدود ممکن است باعث سفیدی زودرس مو در سنین پایین شود.
بیماری‌های خودایمنی
اختلالات و بیماری‌های خود ایمنی یکی از علل کمتر شناخته شده برای سفید شدن زودرس مو به شمار می‌روند. در این وضعیت سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های خود از جمله سلول‌های ملانوسیت حمله می‌کند. در بیماری‌هایی مانند ویتیلیگو (برص) سلول‌های ایمنی به ملانوسیت‌های پوست و گاهی فولیکول‌های مو حمله می‌کنند و آن‌ها را از بین می‌برند. در بیماری آلوپسی آره‌آتا یا ریزش سکه‌ای که موها به صورت ناگهانی و در یک نقطه می‌ریزند، هنگام رویش مجدد ممکن است بدون رنگدانه و به صورت موهای سفید یا خاکستری رشد کنند. این اتفاق به دلیل آسیب دیدن ملانوسیت‌ها و عدم بازیابی مجدد آن‌ها است.
بیماری‌های غدد درون ریز
برخی بیماری‌های سیستمیک یا بیماری‌های غدد درون ریز مانند کم کاری تیروئید با کاهش متابولیسم سلولی از جمله در ملانوسیت‌ها می‌تواند باعث سفید شدن زودرس موها شود. بیماری‌های ژنتیکی مانند سندروم Waardenburg، بیماری Menkes، سندروم بروگر و برخی بیماری‌های نادر دیگر نیز می‌توانند باعث سفید شدن زودرس موها شوند.
سیگار
سیگار یکی از عوامل محیطی قوی در تسریع روند سفید شدن موها به شمار می‌رود. ترکیبات سمی موجود در دود سیگار از جمله نیکوتین، مونوکسید کربن و رادیکال‌های آزاد با ایجاد استرس اکسیداتیو شدید در بدن، سلول‌های ملانوسیتی را تحت تاثیر قرار داده و عملکرد آن‌ها را مختل می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد افراد سیگاری 2.5 برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری در معرض سفیدی زودرس مو قرار دارند.
سیگار کشیدن باعث کاهش جریان خون مویرگی در پوست سر شده، فولیکول‌ها اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت نمی‌کنند. همچنین سیگار با برهم زدن تعادل هورمونی و ایمنی، باعث تخریب زود هنگام سلول‌های بنیادی ملانوسیتی شده، پیری زودرس پوست و مو را در پی دارد.
مواد شیمیایی
استفاده مکرر از رنگ موهای شیمیایی، محصولات دارای پراکسید یا قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین می‌تواند به فولیکول مو آسیب برساند و باعث سفیدی زودرس موها شود.
دلایل ژنتیکی نادر
برخی دلایل ژنتیکی نادر یا نقص‌های مادرزادی شامل طیفی از اختلالات ژنتیکی و سندروم‌های ناهنجاری رشد ملانوسیت‌ها که از بدو تولد ظاهر می‌شوند، در سفید شدن مو نقش دارند. این شرایط به دلیل نقص ژن‌های موثر در تولید، توزیع یا بقای ملانوسیت‌ها، باعث فقدان یا کاهش شدید ملانین در فولیکول‌های مو می‌شود.
آیا شامپو رفع سفیدی مو واقعیت دارد؟
این ادعا که با عنوان بازگردان رنگ طبیعی مو یا رفع دائم سفیدی مو مطرح می‌شود، غیرعلمی و اغراق آمیز است و معمولا واقعیت علمی محکمی پشت آن وجود ندارد. حقیقت این است که سفید شدن مو در نتیجه از بین رفتن ملانوسیت‌ها یا توقف عملکرد آن‌ها صورت می‌گیرد که معمولا فرآیندی همیشگی است. زمانی که سلول‌های تولید کننده رنگدانه از بین بروند، فولیکول دیگر قادر به تولید رنگدانه نیست و هیچ ترکیب موضعی از جمله شامپوهای رفع دائم سفیدی مو، نمی‌توانند این سلول‌ها را از نو بسازند یا احیا کنند.
شامپوهای موجود در بازار یا محصولات رنگ دهنده هستند که مانند رنگ موی موقتی عمل کرده، سطح مو را رنگ می‌کنند و درمانی محسوب نمی‌شوند و یا فرمول‌های گیاهی و شبه دارویی، حاوی ترکیباتی شبیه به آنزیم کاتالاز، عصاره جینسینگ یا بیوتین هستند که ادعا می‌کنند از طریق کاهش پراکسید هیدروژن یا تقویت فولیکول مو می‌توانند رنگ مو را بازگردانند. شواهد علمی برای این گونه ادعاها ضعیف و محدود به مطالعات آزمایشگاهی یا حیوانی است و اغلب در انسان اثربخشی ندارند.
در حال حاضر محصول تایید شده‌ای که حقیقتا بتواند رنگ طبیعی را به مو بازگرداند یا ملانوسیت‌های از دست رفته را احیا کند، وجود ندارد.
آیا رفع دائمی سفیدی مو امکان پذیر است؟
در حقیقت برای بازگرداندن رنگ طبیعی به موهایی که بر اثر افزایش سن یا آسیب سلولی سفید شده‌اند، هیچ درمان دائمی قطعی و علمی تایید شده‌ای وجود ندارد. همان‌طور که اشاره کردیم این پدیده برگشت ناپذیر است به ویژه زمانی که بر اثر پیری یا عوامل ژنتیکی ایجاد شده باشد. با این حال پژوهش‌هایی درحال انجام است و این احتمال وجود دارد که در آینده نتایج امیدبخشی حاصل شود. این تحقیقات که در مراحل بررسی هستند شامل موارد زیر می‌شوند:
- درمان هدفمند سلولی: تحریک مجدد یا پیوند سلول‌های بنیادی ملانوسیت با هدف احیای سلول‌های از بین رفته
- درمان آنتی اکسیدانی یا آنزیمی: بررسی کاهش سطح پراکسید هیدروژن در فولیکول و اثر آن بر جلوگیری یا معکوس کردن روند سفید شدن مو که نتایج اولیه ناپایدار بوده و هنوز شواهد بالینی کافی در انسان وجود ندارد.
- ژنتیک درمانی : پژوهش روی ژن‌هایی که شاید در آینده بتوان با تغییر بیان آن‌ها روند سفید شدن مو را متوقف یا معکوس کرد.
- لیزر کم توان: بررسی استفاده از لیزر LLLT برای تحریک فولیکول و افزایش خون رسانی که اثر بخشی آن برای بازگرداندن رنگ طبیعی به موها هنوز اثبات نشده است.
داروی رفع سفیدی مو
در حال حاضر هیچ داروی تایید شده‌ای برای رفع دائم سفیدی مو و بازگرداندن رنگ طبیعی موها وجود ندارد. اما برخی داروها که همچنان در دست بررسی قرار دارند با توجه به اثرات جانبی یا غیر مسقیم‌شان مورد توجه قرار گرفته‌اند. این داروها که هنوز در مرحله تحقیقات قرار دارند عبارتند از:
پیمنتین:
این دارو در مطالعات آزمایشگاهی اولیه نشان داده است که می‌تواند ملانوسیت‌ها، یعنی سلول‌های مسئول تولید رنگدانه در فولیکول‌های مو، را دوباره فعال کند. فعال‌سازی مجدد این سلول‌ها ممکن است به بازگشت رنگ طبیعی مو کمک کند. با این حال، پیمنتین هنوز وارد فاز آزمایش‌های انسانی نشده و اطلاعات کاملی درباره ایمنی، دوز مناسب و اثربخشی آن در انسان در دسترس نیست. بنابراین این دارو فعلاً بیشتر در مرحله تحقیقاتی و توسعه قرار دارد و هنوز برای مصرف عمومی تأیید نشده است.
فیناستراید و ماینوکسیدیل:
هر دو این داروها به صورت گسترده برای درمان ریزش مو استفاده می‌شوند و با بهبود جریان خون و تنظیم هورمون‌ها در پوست سر، رشد مجدد موها را تحریک می‌کنند. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف این داروها ممکن است باعث شود موها ظاهری کمی تیره‌تر داشته باشند که این اثر به دلیل افزایش سلامت فولیکول‌های مو و تقویت ساخت رنگدانه‌های مو است. با این حال، این داروها به طور مستقیم توانایی رفع سفیدی مو را ندارند و نباید به عنوان درمان اصلی برای سفید شدن موها در نظر گرفته شوند، بلکه بیشتر در کنترل ریزش و بهبود کیفیت مو کاربرد دارند.
مکمل‌ها:
مکمل‌های تغذیه‌ای شامل ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند بیوتین، ویتامین B12، فولات، آهن و مس می‌شوند که نقش مهمی در سلامت عمومی بدن و همچنین تولید رنگدانه‌های مو دارند. این مواد مغذی می‌توانند در صورتی که سفید شدن موها به دلیل کمبودهای تغذیه‌ای مانند کم خونی ناشی از فقر آهن یا رژیم‌های گیاهخواری باشد، به کند کردن روند سفید شدن مو کمک کنند یا حتی در بعضی موارد باعث تقویت رشد موهای رنگی شوند. اما اثر مکمل‌ها زمانی قابل مشاهده است که مشکل اصلی تغذیه‌ای بوده و اگر سفید شدن موها به دلایل ژنتیکی یا پیری طبیعی باشد، تاثیر چندانی نخواهند داشت.
سایمتیدین، ایماتی‌نیب و برخی داروهای سرطان:
در برخی موارد نادر، مشاهده شده است که بیمارانی که تحت درمان با داروهایی مانند سایمتیدین (که معمولاً برای مشکلات گوارشی استفاده می‌شود)، ایماتی‌نیب (یک داروی سرطان) و دیگر داروهای شیمی‌درمانی قرار دارند، رنگ طبیعی موهایشان به طور غیرمنتظره‌ای بازگشته است. این پدیده در تحقیقات ثبت شده اما علت دقیق آن هنوز به طور کامل شناخته نشده است. از طرفی، عوارض جانبی شدید این داروها باعث شده‌اند که استفاده از آن‌ها به عنوان درمان رفع سفیدی مو برای عموم افراد مناسب و ایمن نباشد.
رژیم غذایی و تاثیر آن بر رفع سفیدی مو از ریشه
سفید شدن مو از ریشه نتیجه کاهش یا توقف فعالیت سلول‌های بنیادین ملانوسیت در فولیکول‌ها است. سلول‌های مسئول تولید رنگدانه که در کورتکس مو قرار دارند با افزایش سن، بر اثر عوامل ژنتیکی، استرس اکسیداتیو یا کمبود مواد مغذی ضروری دچار اختلال در عملکرد شده یا جمعیت‌شان کاهش می‌یابد. در شرایطی که این اختلال بر اثر کمبودهای تغذیه‌ای باشد می‌توان آن را با تغذیه هدفمند از طریق تامین ریزمغذی‌ها و حمایت از فرآیندهای آنتی‌اکسیدانی، بازیابی کرد.
مهم‌ترین و موثرترین گروه تغذیه‌ای در جلوگیری از سفید شدن مو، ویتامین‌های گروه B به ویژه ویتامین B12، فولات یا ویتامین B9، بیوتین یا ویتامین B7 و پانتونیک اسید یا ویتامین B5 هستند. این گروه از ویتامین‌ها در سنتز DNA، تقسیم سلولی و عملکرد صحیح سیستم اعصاب محیطی که برای فعالیت طبیعی ملانوسیت‌های فولیکولی ضروری‌اند، نقش دارند. کمبود ویتامین B12 به ویژه در افراد گیاهخوار یا کسانی که دچار اختلال جذب گوارشی هستند، یکی از شایع‌ترین علل سفیدی برگشت‌پذیر مو محسوب می‌شود. کمبود بیوتین و فولات نیز می‌تواند روند فرسایش سلول‌های رنگدانه‌ای را تسریع کند. مواد معدنی مانند مس، آهن، روی و سلنیوم در تولید ملانین و حفاظت از سلول‌های ملانوسیت نقشی کلیدی دارند. آنتی‌اکسیدان‌های قوی مانند ویتامین C، ویتامین E، پلی‌فنول‌ها و فلاونوئیدها که در میوه‌های قرمز، چای سبز، زردچوبه و شکلات تلخ یافت می‌شوند با کاهش استرس اکسیداتیو، بقای سلول‌های رنگ‌ساز را در سطح فولیکول تضمین می‌کنند.
بنابراین هنگامی که سفید شدن مو بر اثر کمبود ریز مغذی‌ها، سوء تغذیه، استرس اکسیداتیو یا شرایط التهابی برگشت پذیر باشد احتمال دارد با اصلاح رژیم غذایی روند پیشرفت سفیدی مو متوقف شده و در بعضی موارد شاهد رشد مجدد موهای دارای رنگدانه باشیم. اما در صورتی که سلول‌های ملانوسیت کاملا از بین رفته باشند مانند پیری ژنتیکی یا بیماری ویتیلیگو، رژیم غذایی نمی‌تواند به بازگشت رنگ به موها کمکی کند اما ممکن است از بدتر شدن شرایط یا از دست رفتن رنگدانه‌های بیشتر جلوگیری کند.
