ممکن است نتوانید از روند سفید یا نازک شدن موهای خود بر اثر افزایش سن جلوگیری کنید، اما با انجام برخی اقدامات می‌توانید آنها را قوی، سالم و درخشان نگه دارید. از دمنوش‌های گیاهی تا روغن‌های درمانی پوست سر، خواص گزنه برای ریزش مو و تقویت آن، سال‌هاست که در فرهنگ‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گزنه چیست؟
گزنه یا Urtica dioica یک گیاه چند ساله از خانواده نعناع است که به واسطه پرزهای گزنده‌اش شناخته می‌شود. برگ‌های گزنه پوشیده از کرک‌هایی حاوی مواد شیمیایی مانند هیستامین و اسید فرمیک هستند و در صورت تماس با پوست، حساسیت، سوزش، خارش و قرمزی ایجاد می‌کنند. با جود این خاصیت آزاردهنده، این گیاه حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی فراوانی است و قرن‌هاست که از گزنه به عنوان یک داروی سنتی برای بهبود سلامت کلی پوست سر و تحریک رشد موها استفاده می‌شود.
ترکیبات فعال گزنه چیست؟
برای درک فواید گزنه در حفظ سلامتی و کنترل ریزش مو، بررسی ترکیبات فعال گیاه که در اثرات مفید آن نقش بالقوه دارند، ضروری است. این ترکیبات عبارتند از:
- مواد مغذی گیاهی
- مواد معدنی
- ویتامین‌ها
- استرول‌ها
مواد مغذی گیاهی
گزنه سرشار از مواد مغذی گیاهی، از جمله فلاونوئیدها، کاروتنوئیدها و تانن‌ها است. این ترکیبات با برخورداری ازخواص آنتی‌اکسیدانی می‌توانند به محافظت از فولیکول‌های مو در برابر استرس اکسیداتیو و آسیب‌های محیطی کمک کنند.
مواد معدنی
گزنه حاوی مواد معدنی ضروری مانند آهن، سیلیس و گوگرد است که برای رشد و استحکام مو حیاتی هستند. آهن به بهبود اکسیژن‌رسانی به فولیکول‌های مو کمک می‌کند و سیلیس و گوگرد نیز اجزای ضروری تشکیل دهنده کراتین هستند.
ویتامین‌ها
گزنه حاوی ویتامین‌هایی مانند ویتامین A و C است که برای سلامت کلی مو اهمیت فراوانی دارند. ویتامین A در تولید سبوم موثر است و پوست سر را مرطوب نگه می‌دارد، در حالی که ویتامین C به تولید کلاژن که برای استحکام و خاصیت ارتجاعی مو ضروری است، کمک می‌کند.
استرول‌ها
گزنه حاوی استرول‌های گیاهی است که می‌توانند بر تبدیل تستوسترون به دی هیدروتستوسترون (DHT) تأثیر بگذارند. هورمون DHT با ریزش مو، به ویژه در افراد مبتلا به آلوپسی آندروژنتیک (طاسی با الگوی مردانه یا زنانه) مرتبط است.
10 خاصیت گزنه برای ریزش مو
برگ گیاه گزنه یک درمان سنتی قوی برای رفع مشکلات مو به شمار می‌رود و استفاده منظم از آن می‌تواند در کنترل ریزش مو و تحریک رشد موهای سالم موثر باشد.
تنظیم سبوم پوست سر
ترشح بیش از حد چربی پوست سر می‌تواند منجر به بسته شدن منافذ فولیکول مو و ایجاد التهاب یا عفونت شود. گزنه می‌تواند عملکرد غدد سباسه را تنظیم کند. عصاره گزنه با تنظیم تعادل سبوم، محیط پوست سر را تمیزتر و سالم‌تر نگه می‌دارد و در نتیجه احتمال ریزش مو ناشی از چربی بیش از اندازه و انسداد فولیکول را کاهش می‌دهد.
مهار آنزیم 5 آلفا ردوکتاز
گزنه حاوی ترکیبات فعال زیستی مانند بتا سیتوسترول و لیگنان‌ها است که می‌توانند فعالیت آنزیم 5 آلفا ردوکتاز را مهار کنند. این آنزیم مسئول تبدیل تستوسترون به دی‌هیدروتستوسترون (DHT) است؛ هورمونی که با کوچک شدن فولیکول‌های مو و ریزش موی آندروژنیک مرتبط است. گزنه می‌تواند با مهارهورمون DHT به کاهش سرعت ریزش مو، به ویژه در مردان و زنان دارای الگوی طاسی هورمونی کمک کند.
بهبود گردش خون در پوست سر
گزنه دارای اثر وازودیلاتوری ملایمی است که باعث باز شدن عروق و افزایش جریان خون موضعی در ناحیه اسکالپ می‌شود. افزایش گردش خون باعث می‌شود اکسیژن و مواد مغذی که برای رشد و بقای مو ضروری هستند با سرعت بیشتری به فولیکول‌ها برسند. به همین دلیل، ماساژ پوست سر با عصاره گزنه می‌تواند به تغذیه بهتر ریشه موها منجر شود.
اثر ضد التهابی
گزنه حاوی فلاونوئیدها، پلی‌فنول‌ها و سایر ترکیبات ضدالتهابی است و می‌تواند التهاب مزمن پوست سر را کاهش دهد. در بیماری‌هایی مانند درماتیت سبورئیک یا آلوپسی، بروز التهاب زیرپوستی می‌تواند چرخه رشد مو را مختل کند. بنابراین استفاده از گزنه، از طریق کاهش سایتوکاین‌های التهابی، می‌تواند محیط پوست سر را برای رشد موی سالم بهبود بخشد.
تحریک رشد مجدد مو
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که برخی از ترکیبات گزنه می‌توانند تقسیم سلولی در فولیکول‌های مو را تحریک کرده و مدت زمان فاز آناژن (رشد فعال) را افزایش دهند. این خاصیت از طریق بهبود عملکرد میتوکندری در سلول‌های ماتریکس مو و تقویت تولید انرژی (ATP) در ناحیه ریشه مو عمل می‌کند.
تامین مواد معدنی ضروری
گزنه منبعی غنی از آهن، سیلیس، منیزیم و کلسیم است. آهن برای ساخت هموگلوبین و افزایش اکسیژن‌رسانی به فولیکول‌ها حیاتی است و کمبود آن می‌تواند منجر به ریزش مو شود. سیلیس نیز به تقویت ساختار کراتینی مو و افزایش استحکام آن کمک می‌کند. مصرف خوراکی گزنه (به صورت دمنوش یا مکمل) می‌تواند در درمان کم‌خونی فقر آهن و ضعف ساختاری مو مؤثر باشد.
خواص آنتی اکسیدانی قوی
گزنه سرشار از آنتی‌اکسیدان‌هایی چون ویتامین C، کوئرستین و سایر فلاونوئیدهاست. این ترکیبات با خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد که باعث آسیب به DNA و سلول‌های فولیکول می‌شوند، از پیری زودرس و تخریب فولیکول‌های مو جلوگیری می‌کنند. در نتیجه، محیط سلولی سالم‌تری برای رشد مو فراهم می‌شود.
ضد قارچ و ضد باکتری
ترکیبات فنولی و ایزوتیوسیانات موجود در گزنه دارای خاصیت ضدعفونی‌کنندگی ملایمی هستند. این ویژگی‌ها گزنه را به یک درمان طبیعی برای مشکلاتی مانند شوره و عفونت‌های قارچی و میکروبی پوست سر تبدیل می‌کنند. از آن‌جا که فولیکول‌های سالم در یک بستر عاری از عفونت بهتر رشد می‌کنند، سلامت پوست سر نقش مهمی در پیشگیری از ریزش مو دارد.
تقویت تولید کراتین در موها
گزنه با برخوداری اسیدهای آمینه ضروری مثل آرژینین، متیونین و ترکیبات سولفوردار، فرآیند تولید کراتین در فولیکول‌های مو را تقویت می‌کند. کراتین، پروتئین اصلی تشکیل دهنده ساختار مو است و تأمین پیش‌سازهای کراتین از طریق تغذیه یا محصولات موضعی حاوی گزنه، می‌تواند کیفیت و ضخامت مو را بهبود دهد.
کنترل استرس اکسیداتیو در پوست سر
استرس اکسیداتیو، یکی از شایع‌ترین دلایل ریزش مو به ویژه در سنین بالا یا در شرایط پرتنش زیستی است. ترکیبات موجود در گزنه، مانند کلروفیل و کاروتنوئیدها، به کاهش و کنترل این استرس کمک می‌کنند. با کاهش اکسیداسیون و حفاظت از سلول‌های بنیادی فولیکولی، گزنه در طولانی مدت باعث پایداری رشد مو می‌شود.
طریقه مصرف گزنه برای ریزش مو
با استفاده از روش‌های متفاوتی می‌توان از خواص گزنه برای ریزش مو بهرمند شد. این روش‌ها شامل استفاده موضعی، خوراکی و ترکیبی برای کاهش ریزش مو و رشد موهای سالم است.
دم کرده گیاه گزنه برای شستشوی اسکالپ
یکی از رایج ترین روش‌ها برای استفاده از خواص گزنه، دم کردن برگ خشک یا تازه گزنه در آب داغ است. ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری برگ خشک را به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در یک لیوان آب جوش دم کرده، بعد از خنک شدن، آن را روی پوست سر ماساژ دهید و یا بعد از شستشو با شامپو، از آن برای آبکشی نهایی استفاده کنید. این روش باعث تحریک گردش خون، پاکسازی پوست سر از چربی اضافی و تأمین آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها‌ی مورد نیاز اسکالپ می‌شود.
دم کرده گزنه فاقد ترکیبات شیمیایی تند بوده و برای اغلب افراد قابل تحمل است. استفاده‌ی منظم از آن مثلا ۲ تا ۳ بار در هفته، به تدریج باعث تقویت فولیکول‌ها، کاهش التهاب و بهبود وضعیت پوست سر می‌شود. لازم است همراه این روش از شوینده‌های ملایم استفاده شود تا تأثیر ترکیبات گیاهی آن حفظ شود.
تونیک موی گزنه
تونیک مو، عصاره غلیظ گزنه بر پایه الکل یا گلیسیرین است. برای تهیه تونیک، برگ خشک شده یا ریشه گزنه را به مدت چند هفته در گلیسیرین یا برخی الکل‌ها مانند الکل طبی رقیق‌شده یا الکل غلات می‌خیسانند. بعد از گذشت زمان لازم، عصاره صاف شده را در بطری ریخته و مستقیم روی پوست سر اسپری می‌کنند.
الکل به عنوان یک حلال قوی، ترکیبات فعال بیشتری، از جمله لیگنان‌ها و فیتواسترول‌ها که مهارکننده هورمون DHT هستند، را از گیاه استخراج می‌کند. این تونیک باید با احتیاط و به مقدار کم استفاده شود (۲ تا ۳ بار در هفته)، چون می‌تواند پوست حساس را تحریک کند. ماساژ ملایم تونیک با نوک انگشتان دست می‌تواند جذب مؤثر را افزایش دهد.
روغن‌تراپی با روغن گزنه
روغن گزنه از طریق خیساندن برگ‌ها یا ریشه گزنه در روغن‌های حامل مانند روغن زیتون، روغن بادام یا روغن نارگیل تهیه می‌شود. بعد از گذشت چند روز، روغن را صاف می‌کنند و می‌توان از آن به عنوان روغن تقویتی برای پوست سر استفاده کرد. همچنین می‌توان از ترکیب روغن گزنه با روغن‌های دیگر مثل عصاره رزماری، نعناع یا روغن سیاه‌دانه نیز استفاده کرد.
ماساژ روغن گزنه روی پوست سر قبل از حمام باعث بهبود گردش خون در پوست سر، تغذیه فولیکول‌ها و کاهش التهاب می‌شود. جذب چربی‌ها و ترکیبات زیستی گزنه از طریق پوست کمک می‌کند تا لایه شاخی پوست نرم شده و مواد فعال سریع‌تر به فولیکول‌ها نفوذ کنند. استفاده‌ی منظم از روغن گزنه، یک تا دو بار در هفته، برای موهای خشک یا شکننده مفید خواهد بود.
دمنوش یا کپسول خوراکی گزنه
مصرف گزنه به صورت خوراکی نیز می‌تواند در بهبود سلامت مو تأثیرگذار باشد. دم نوش گزنه سرشار از آهن، سیلیس، ویتامین C و منیزیم است که همگی برای رشد و تقویت مو حیاتی هستند. نوشیدن روزانه یک تا دو فنجان دمنوش گزنه می‌تواند در تأمین مواد مغذی مورد نیاز برای عملکرد طبیعی فولیکول‌ها بسیار مؤثر باشد.
همچنین مکمل‌های خوراکی گزنه به صورت کپسول در داروخانه‌ها موجود است. این مکمل‌ها معمولاً در درمان طاسی آندروژنیک، مشکلات پروستات و بهبود سطح هورمون DHT استفاده می‌شوند. مصرف منظم این مکمل‌ها باید تحت نظر پزشک باشد، به ویژه اگر شخص داروهای رقیق‌کننده خون یا دیورتیک مصرف می‌کند، زیرا احتمال دارد ترکیبات گزنه با برخی داروها تداخل داشته باشد.
ماسک موی گزنه
می‌توانید با استفاده از پودر خشک شده برگ گزنه ماسک مو تهیه کنید، کافی است آن را به ماسک موی خانگی یا ماسک‌های تجاری اضافه کنید. این پودر را می‌توان با ماست، عسل، ژل آلوئه ورا یا انواع روغن‌ها ترکیب کرد و روی پوست سر و موها قرار داد. اجازه دهید ماسک حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه روی سر باقی بماند و سپس شسته شود.
به این ترتیب مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها و عوامل ضدالتهاب موجود در گزنه مستقیماً به پوست سر می‌رسند. ماسک‌های گیاهی علاوه بر تغذیه مو، به بهبود بافت ساقه نیز کمک کرده و از شکنندگی و نازک شدن تارها جلوگیری می‌کنند. برای کسب نتایج مطلوب استفاده منظم از این ماسک به صورت یک بار درهفته توصیه می‌شود.
عوارض جانبی گزنه
هر چند استفاده از گزنه به طور کلی بی‌خطر است با این حال نکاتی وجود دارد که باید به آنها توجه کرد به خصوص اگر می‌خواهید مرتب از آن استفاده کنید.
عوارض جانبی استفاده موضعی از گزنه شامل موارد زیر است:
- سوزش یا بثورات پوستی
- درماتیت تماسی
- خشکی پوست سر
عوارض جانبی احتمالی مصرف گزنه به صورت خوراکی عبارت است از:
- ناراحتی معده یا اسهال که با مصرف دوزهای بالا اتفاق می‌افتد
- فشار خون پایین
- پایین آوردن قند خون
- مشکلات کلیوی
بهتر است همیشه قبل از استفاده از هر محصول تازه‌ای ابتدا آن را روی بخشی از پوست دست خود امتحان کنید و همیشه قبل از شروع مصرف یک مکمل جدید با پزشک مشورت کنید، به خصوص اگر داروی دیگری مصرف می‌کنید.
گزنه با برخورداری از ترکیبات مغذی، ضد التهاب، تقویت کننده فولیکول‌ها و تنظیم کننده هورمون DHT، یکی از موثرترین گیاهان دارویی برای کنترل ریزش و بهبود کلی سلامت مو و پوست سر محسوب می‌شود. استفاده منظم از گزنه، به صورت دمنوش، ماسک، تونیک یا روغن، می‌تواند با تنظیم چربی، کاهش DHT، افزایش گردش خون و تغذیه سلولی به تقویت پوست سر و کاهش ریزش مو کمک کند. هرچند گزنه درمانی قطعی برای همه انواع ریزش مو نیست، اما در قالب یک راهکار طبیعی و کم عارضه، می‌تواند نقش موثری در روتین مراقبت از مو ایفا کند.
