اگزمای پوست سر، نام گروهی از مشکلات پوستی است که می‌تواند باعث خارش، التهاب یا بثورات پوستی شود. این وضعیت می‌تواند قسمت‌های مختلف پوست بدن، از جمله پوست سر را تحت تاثیر قرار دهد. در صورتی که خارش پوست سر را تجربه می‌کنید احتمال دارد به یکی از انواع اگزما شامل درماتیت سبورئیک، آتوپیک یا درماتیت تماسی مبتلا باشید. یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های اگزمای پوست سر تحریک پذیری اسکالپ است. علائم اگزمای پوست سر می‌توانند در افراد مختلف متفاوت باشند. همچنین برخی علائم ممکن است با درمان برطرف شوند و برخی دیگر به صورت مزمن باقی بمانند و نیاز به مراقبت و رسیدگی همیشگی داشته باشند.
اگزمای پوست سر چیست؟
اگزمای پوست سر می‌تواند به اشکال گوناگونی اسکالپ را تحت تاثیر قرار دهد. اگزمای اسکالپ ممکن است خشک، خارش دار، پوسته پوسته و ملتهب باشد. التهاب پوست در افراد با پوست روشن به رنگ صورتی یا قرمز روشن و در افراد با پوست تیره به رنگ قرمز تیره یا رنگ پوستی روشن‌تر از سایر نواحی ظاهر می‌شود. همچنین اگزما می‌تواند طاقت فرسا و دردناک باشد. علاوه بر اگزما پوست سر برخی بیماری‌های پوستی دیگر مانند پسوریازیس، عفونت‌های قارچی، کرم حلقوی و شپش نیز می‌توانند باعث خارش و خشکی پوست سر شوند. به همین دلیل تشخیص قطعی علت خارش برای انتخاب نوع درمان از اهمیت بالایی برخوردار است.
اگزما و درماتیت، تفاوت‌ها و شباهت‌ها
درماتیت چیست؟ در واقع، درماتیت یک اصطلاح عمومی است که به التهاب پوست اشاره دارد و شامل انواع مختلفی می‌شود، از جمله اگزما. اگزما، که یکی از رایج‌ترین انواع درماتیت است، معمولاً باعث خارش و خشکی پوست می‌شود. تفاوت اصلی این دو در نوع علائم و عوامل محرک آنهاست. در حالی که اگزما معمولاً با مشکلات آلرژیک همراه است، درماتیت می‌تواند به دلایل مختلفی مانند تماس با مواد شیمیایی یا استرس ایجاد شود.
اگزما یا شوره سر
هم اگزمای پوست سر و هم شوره سر هر دو باعث خارش و پوسته پوسته شدن اسکالپ می‌شوند. پوسته‌ها می‌توانند از سفید تا زرد متغیر باشند. با این حال، درماتیت سبورئیک نسبت به شوره، روی پوست سر گسترده‌تر شده و باعث التهاب می‌شود. محققان معتقدند که شوره سر و درماتیت سبورئیک بخشی از روند یک بیماری مشابه هستند و هر دو با عامل قارچ مالاسزیا روی پوست سر مرتبطند.
انواع اگزما پوست سر
اسکالپ درماتیت یا اگزمای پوست سر انواع مختلفی دارد که شامل درماتیت سبورئیک (seborrheic dermatitis)، درماتیت آتوپیک (Atopic dermatitis) و درماتیت تماسی (Contact dermatitis) می‌شود.
درماتیت سبورئیک Seborrheic dermatitis
درماتیت سبورئیک یک نوع اگزمای مزمن است که در نواحی چرب پوست از جمله پوست سر و صورت رخ می‌دهد. این بیماری به همراه بیماری پسوریازیس یکی از شایع ترین بیماری‌های پوستی در ناحیه سر به شمار می‌رود. درماتیت سبورئیک نیاز به مراقبت مداوم دارد و گاهی اوقات شدت می‌یابد. در افرادی که رنگ پوست روشن‌تری دارند، پوست، پوسته پوسته و قرمز به نظر می‌رسد و در افراد رنگین پوست، نواحی آسیب دیده ممکن است پوسته پوسته و روشن‌تر یا تیره‌تر از سایر قسمت‌های پوست باشند و ممکن است قرمزی نداشته باشند. شوره سر نیز می‌تواند به دلیل درماتیت سبورئیک ایجاد شود که از نظر شدت در موارد مختلف، متفاوت است. همچنین ممکن است در سایر قسمت‌های صورت مانند اطراف ابرو، پلکها و کناره‌های بینی راش ایجاد شود. درماتیت سبورئیک در صورت عدم رسیدگی می‌تواند عفونی شود.
درماتیت آتوپیک Atopic dermatitis
درماتیت آتوپیک شکل مزمن درماتیت است که می‌تواند روی پوست سر ظاهر شود و همچنین سایر قسمت‌های بدن را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری می‌تواند یک وضعیت دائمی باشد و اغلب در کودکان خردسال تشخیص داده می‌شود. درماتیت آتوپیک شایع‌ترین شکل اگزما است.
درماتیت تماسی Contact dermatitis
درماتیت تماسی به وضعیتی گفته می‌شود که پوست در اثر تماس با چیزی در محیط واکنش نشان می‌دهد. افرادی که درماتیت تماسی را تجربه می‌کنند ممکن است نیاز به درمان بثورات فعال داشته باشند، اما قبل از هر چیز لازم است عامل محرک شناسایی شود. فرد باید برای کنترل علایم بیماری از تماس یا مواجهه با عامل تحریک کننده خودداری کند و به این ترتیب بیماری را مدیریت کرده تا علایم کنترل شوند.
درماتیت تماسی با توجه به عامل تحریک به درماتیت تماسی آلرژیک و درماتیت تماسی تحریکی تقسیم می‌شود. درماتیت تماسی آلرژیک زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی پوست ناگهان نسبت به یک ماده شیمیایی که تا به حال هیچ واکنشی نداشته، واکنش بیش از حد نشان می‌دهد. این در حالی است که برای ایجاد واکنش آلرژیک، تماس مکرر با آن ماده شیمیایی در طی یک دوره زمانی طولانی، مثلا ماه‌ها یا سال‌ها، زمان لازم است. برخی اقلام روزمره که می‌توانند باعث درماتیت تماسی آلرژیک روی پوست سر شوند عبارتند از:
- شامپو، نرم کننده، ژل، اسپری و سایر محصولات مو
- رنگ مو، محلول پرم (perm solutions)، چسب اکستنشن مو
- کلاه شنا و تور مو به ویژه آن‌هایی که از جنس لاستیک هستند.
- گیره مو و کلیپس‌ها به ویژه آن‌هایی که از جنس لاستیک یا نیکل هستند.
نوع دیگر درماتیت تماسی، درماتیت تماسی تحریکی است. درماتیت تماسی تحریکی نوعی اگزما است و زمانی رخ می‌دهد که سطح پوست توسط ماده‌ای که باعث خشکی، خارش و التهاب پوست می‌شود تحریک شود. در این‌جا منظور از تحریک واکنش آلرژیک نیست. به عنوان مثال، شامپو، موس، ژل مو، اسپری مو، محلول پرم و عطر همگی می‌توانند باعث درماتیت تماسی تحریک کننده شوند.
کلاه گهواره یا Cradle cap
کلاهک گهواره‌ای نوعی درماتیت سبورئیک مختص نوزادان است. نوزاد ممکن است در ماه‌های اول زندگی لکه‌های پوسته پوسته یا چرب روی سر خود داشته باشد. Cradle cap معمولاً طی 6 ماه تا 1 سال به خودی خود برطرف می‌شود، با این حال اگر نگران هستید می‌توانید با پزشک اطفال مشورت کنید. درمان‌هایی برای کنترل کلاهک گهواره وجود دارد که می‌تواند به رفع یا بهبود این وضعیت کمک کند.
چه چیزی باعث ایجاد اگزمای پوست سر می‌شود؟
درماتیت یا اگزمای پوست سر می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. در درماتیت سبورئیک، ممکن است سیستم ایمنی بدن نسبت به مخمری که روی پوست ما رشد می‌کند بیش از حد واکنش نشان دهد. درماتیت آتوپیک ممکن است بر اساس سابقه خانوادگی و عوامل محیطی ایجاد شود و درماتیت تماسی به دلیل واکنش پوست به یک آلرژن یا محرک ایجاد می‌شود.
علائم اگزمای پوست سر
اگزمای پوست سر باعث ایجاد تکه‌های خارش‌دار، ملتهب و خشک روی پوست می‌شود که ممکن است در طول زمان از نظر شکل و اندازه تغییر کنند. علائم اگزمای پوست سر در افراد مبتلا ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- تکه‌هایی از پوست که چرب یا خیلی چرب است
- پوسته پوسته شدن پوست در نواحی تحت تاثیر
- تغییر رنگ زرد یا قرمز ناحیه تحت تاثیر در افراد با رنگ پوست روشن
- تغییر رنگ پوست به سمت تیره‌تر یا روشن‌تر شدن نسبت به ناحیه اطراف در افراد با رنگ پوست تیره‌تر
افراد مبتلا به اگزمای پوست سر ممکن است علائم بیماری رادر سایر بخش‌های پوست که چربی زیادی دارند نیز مشاهده کنند. این نواحی شامل موارد زیر است:
- اطراف بینی
- پلکها
- ابروها
- کانال گوش
- ناحیه پشت گوش
- قسمت بالایی کمر
ریسک فاکتورها و محرک‌های درماتیت سبورئیک
عواملی وجود دارند که می‌توانند افراد را مستعد ابتلا به درماتیت سبورئیک و اگزمای پوست سر کنند. این عوامل به صورت کلی عبارتند از:
- پوست چرب
- جنسیت مرد
- زندگی در محیط خشک یا سرد
- برخی بیماری‌ها که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند.
- برخی بیماری‌های عصبی مانند بیماری پارکینسون
- برخی شرایط سلامت روان مانند افسردگی یا اختلال خوردن
- مصرف برخی داروها، مانند لیتیوم، آنتاگونیست‌های دوپامین، یا سرکوب کننده‌های ایمنی
عواملی که احتمال ابتلا به انواع خاص اگزما را افزایش می‌دهند با توجه به نوع اگزما می‌توانند متفاوت باشند:
- درماتیت سبورئیک: بالا رفتن سن، جنسیت مرد، شرایطی بیماری که سیستم ایمنی یا سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار داده باشد، افسردگی، مصرف داروهایی حاوی اینترفرون (interferon)، لیتیوم (lithium) یا پسورالن (psoralen)
- درماتیت آتوپیک: سنین خردسالی، جنسیت زن، ابتلا به تب یونجه یا آسم، عوامل محیطی، ژنتیک
- درماتیت تماسی: قرار گرفتن منظم در معرض مواد محرک
محرک‌های اگزمای پوست سر
- درماتیت سبورئیک: استرس، بیماری، تغییرات هورمونی، مواد شیمیایی قوی، آب و هوای سرد و خشک
- درماتیت آتوپیک: آب و هوای سرد و خشک، آب داغ، مواد شیمیایی در صابون، شوینده‌ها و محصولات مو، تعریق، آلرژن‌ها، استرس
- درماتیت تماسی: مواد شیمیایی قوی، عطرها و اسانس‌ها، زیورآلات و اکسسوری مو، محصولات مراقبت از پوست و مو، برس و شانه
تشخیص اگزمای پوست سر
در حقیقت برای تشخیص اگزمای پوست سر هیچ آزمایش مشخصی وجود ندارد. در ایجاد درماتیت سبورئیک این مخمرها هستند که نقش دارند و به طور طبیعی روی پوست سر همه افراد زندگی می‌کنند. بنابراین آزمایش به تشخیص این موضوع کمکی نخواهد کرد.
برای تشخیص اگزمای پوست سر پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و در مورد سابقه پزشکی فرد سوالاتی می‌پرسد. ممکن است پزشک تنها با توجه به علائم اگزما را تشخیص داده یا آزمایشاتی را برای رد احتمالات دیگر از جمله واکنش آلرژیک، انجام دهد.
بررسی علائم اغلب برای تعیین نوع اگزما کافی است. با این حال در صورتی که پزشک مشکوک به بیماری عفونت قارچی شود ممکن است نمونه کوچکی از پوست سر را برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه بفرستد.
پیشگیری از اگزمای پوست سر
از آنجا که متخصصان هنوز در مورد علت قطعی ایجاد اگزمای پوست سر مطمئن نیستند، نمی‌توانند روش خاصی را برای پیشگیری از آن نیز توصیه کنند. با این وجود رعایت برخی نکات و انجام برخی کارها می‌تواند به کنترل علایم بیماری کمک کند:
- عوامل محرک پوست سر خود را شناسایی کنید و تماس با آن‌ها را محدود کرده یا در صورت امکان به صورت کامل از آن‌ها اجتناب کنید.
- موهای خود را با آب ولرم بشویید. آب سرد و آب گرم هر دو می‌توانند پوست سر را خشک کرده و باعث تحریک شود.
- می‌توانید از شامپوهای ملایم، نرم کننده‌ها، کرم‌های حالت دهنده، ژل‌ها و حتی رنگ مو استفاده کنید تنها بهتر است در صورت امکان محصولات بدون عطر را انتخاب کنید تا احتمال تحریک را کاهش دهید.
- در صورتی که استرس محرک بیماری شما است می‌توانید از تکنیک‌های کاهش استرس شامل تمرینات تنفسی، مدیتیشن یا یادداشت‌های روزانه، استفاده کنید.
- در صورت شدت یافتن علایم از خاراندن پوست خودداری کنید زیرا این کار می‌تواند علائم را بدتر کند.
درمان اگزمای پوست سر
درمان اگزمای پوست سر بر اساس نوع اگزما متفاوت خواهد بود. ممکن است بتوانید اگزما اسکالپ را در خانه با روش‌های مختلف بهداشتی یا ایجاد تغییر در نوع محصولات مو درمان کنید. در غیر این صورت لازم است برای کنترل علائم اگزمای پوست سر به پزشک مراجعه کنید.
به خاطر داشته باشید که درماتیت سبورئیک و درماتیت آتوپیک می‌توانند همیشگی باشند اما درماتیت تماسی با رفع عامل محرک برطرف خواهد شد. برای درمان اگزمای پوست سر می‌توانید روش‌های زیر را امتحان کنید:
تغییر سبک زندگی
تغییر در سبک زندگی و روتین مراقبت از مو می‌تواند در کاهش علائم درماتیت موثر باشد. موهای خود را مرتب بشویید و استفاده از محصولاتی که ممکن است پوست سر را تحریک کنند را متوقف کنید. از شامپوها و نرم کننده‌های ملایم بدون عطر یا مواد شیمیایی تحریک کننده استفاده کنید. از استحمام با آب خیلی داغ خودداری کنید. پوست سر خود را با کرم‌های بدون نسخه، روغن نارگیل یا روغن‌های گیاهی دیگر مرطوب کنید. از گرمای سشوار اجتناب کنید. همچنین به اندازه کافی بخوابید و استرس را کاهش دهید تا از ایجاد درماتیت سبورئیک و آتوپیک جلوگیری کنید.
شامپوها و محصولات مو
برای کنترل علایم اگزمای پوست سر می‌توانید محصولات بدون نسخه را امتحان کنید. شامپوهای حاوی اسید سالیسیلیک و کل تار برای از بین بردن پوسته‌ها موثرند. می‌توانید از شامپوهای ضد شوره سر، حاوی پیریتیون زینک، اسید سالیسیلیک، گوگرد، قطران زغال سنگ، سولفید سلنیوم یا کتوکونازول استفاده کنید.
شامپوهای ضد قارچ
اگر به درماتیت آتوپیک یا درماتیت تماسی مبتلا هستید، هنگام انتخاب شامپو باید بیشتر دقت کنید. درماتیت آتوپیک باعث ایجاد پوست حساس می‌شود و همچنین برخی مواد خاص ممکن است باعث درماتیت تماسی شده یا پوست را بیشتر تحریک کند.
برای درمان درماتیت اسکالپ یا اگزمای پوست سر، سایر محصولات مو شامل محصولات مراقبتی، حالت دهنده‌ها و … را نیز در نظر بگیرید. نرم‌کننده‌ها، ژل‌ها، اسپری‌های مو و غیره، همگی ممکن است باعث تحریک پوستی شوند. مراقب محصولاتی که استفاده می‌کنید باشید. به تاثیر محصولات مختلف روی پوست سر خود دقت کنید و محصولاتی که باعث بروز علایم درماتیت می‌شوند را با محصولات ایمن جایگزین کنید.
داروها
ممکن است برای کنترل علایم درماتیت پوست سر، نیاز به مصرف دارو داشته باشید. درماتیت سبورئیک را می‌توان با این داروها درمان کرد:
- کرم‌های کورتیکواستروئیدی بدون نسخه یا با نسخه یا سایر استروئیدهای موضعی
- محصولات ترکیبی استروئید موضعی و اسید سالیسیلیک
- شامپوهای دارویی
- داروهای ضد قارچ خوراکی
درماتیت تماسی را می‌توان با این داروها درمان کرد:
- آنتی هیستامین‌ها
- کورتیکواستروئیدهای موضعی
- استروئیدهای خوراکی
درماتیت آتوپیک با این داروها قابل درمان است:
- استروئیدهای موضعی مانند کورتیکواستروئیدها
- بیولوژیک‌ها شامل dupilumab, lebrikizumab, nemolizumab, tralokinumab
- نرم کننده‌ها
- آنتی هیستامین‌ها
- مواد موضعی غیر استروئیدی مانند تاکرولیموس و پیمکرولیموس
- فتوتراپی
- داروهای خوراکی سرکوب کننده سیستم ایمنی
در صورتی که پوست سر شما عفونی شده باشد، پزشک آنتی بیوتیک را به صورت موضعی یا خوراکی تجویز می‌کند.
اگرچه درماتیت آتوپیک و درماتیت سبورئیک می‌توانند شرایطی مزمن باشند، اما گزینه‌های زیادی برای مدیریت موفقیت‌آمیز علائم و تسکین آن‌ها وجود دارد و با تسکین علائم اولیه ممکن است مدت‌ها خبری از علایم آزاردهنده اگزمای پوست سر مشاهده نکنید.
