چرخه رشد مو و ریزش آن شامل چهار مرحله است که این مراحل عبارتند از آناژن (anagen)،‌ کاتاژن (catagen)، تلوژن (telogen ) و اگزوژن (exogen). سه فاز اول مربوط به رشد و فعالیت فولیکول‌های مو هستند و مرحله نهایی یا فاز اگزوژن مرحله‌ای است که طی آن موهای قدیمی از پوست جدا شده و می‌ریزند.هر مرحله از چرخه رشد مو زمان بندی معینی دارد که می‌تواند تحت تاثیر عواملی مانند سن، تغذیه و سلامت عمومی قرار گرفته و تغییر کند. فاز آناژن طولانی‌ترین و فعال‌ترین مرحله در چرخه رشد مو است. در این مرحله موها به میزان یک تا دو سانتی‌متر در ماه رشد می‌کنند.

فاز کاتاژن مرحله انتقالی بین فاز آناژن و تلوژن است. در این مرحله رشد مو تا 50 درصد کند شده و ممکن است به طور کلی متوقف شود. فاز تلوژن کوتاه‌ترین و کم فعالیت‌ترین مرحله چرخه رشد مو است. این مرحله سه تا شش ماه طول می‌کشد و در این مدت موها رشد نمی‌کنند. فاز اگزوژن آخرین مرحله چرخه رشد مو است که شش تا دوازده ماه ادامه دارد و در این مدت موهای قدیمی می‌ریزند و موهای جدید جایگزین آن‌ها می‌شوند.

مراحل چرخه رشد مو

چرخه رشد مو شامل سه مرحله اصلی است: آناژن (رشد فعال)، کاتاژن (مرحله انتقال) و تلوژن (مرحله استراحت). در هر مرحله، فعالیت فولیکول مو تغییر کرده و به‌تدریج مو رشد کرده، متوقف شده یا می‌ریزد.

آناژن: مرحله رشد

چرخه رشد مو با مرحله آناژن آغاز می‌شود. این در حقیقت طولانی‌ترین مرحله در چرخه رشد و ریزش مو محسوب می‌شود و می‌تواند برای موهای سر حدود 2 تا 8 سال به طول بیانجامد. در طی این مرحله، فولیکول‌های مو شروع به تولید سلول‌های جدیدی به نام کراتینوسیت (keratinocytes) می‌کنند تا برای رویش موهای جدید آماده شوند. مرحله رشد برای موهای نواحی مختلف بدن متفاوت است مثلا این مرحله برای موهای ابرو بسیار کوتاه‌تر از موهای سر خواهد بود.

در طول مرحله آناژن، فولیکول‌ها تار موهای تازه‌ای را می‌رویانند که تا پایان چرخه حیات خود روی پوست باقی مانده و به رشد ادامه می‌دهند. تقریبا در هر زمان، حدود 85 تا 90 درصد از موهای سر ما در مرحله آناژن قرار دارند.

کاتاژن: مرحله گذار

با به پایان رسیدن مرحله آناژن فاز جدیدی آغاز می‌شود که کاتاژن یا مرحله گذار نام دارد. کاتاژن چیزی حدود دو هفته یا کم‌تر به طول می‌انجامد. در این مدت فولیکول‌های مو کوچک و ‌غیر فعال شده و رشد مو کند می‌شود. همچنین ساقه مو از انتهای فولیکول جدا می‌شود اما بلافاصله نمی‌ریزد و تا کامل شدن مرحله رشد در جای خود باقی می‌ماند. تنها حدود 1 تا 3 درصد از موهای سر ما در هر زمان معین در فاز کاتاژن هستند.

تلوژن: مرحله استراحت

تقریباً سه هفته پس از شروع فاز کاتاژن یا هفت ماه پس از این که بدن شروع به تولید سلول‌های جدید در مرحله آناژن کرد، بسته به سن فرد، موهای قدیمی وارد حالت استراحت یا فاز تلوژن شده و به طور طبیعی طی دو تا چهار هفته می‌ریزند. فاز تلوژن معمولاً حدود 2 تا 3 ماه طول می‌کشد و تقریبا همیشه حدود 9 درصد از موهای سر ما در این مرحله قرار دارند. همان طور که از نامش پیداست، موها در مرحله تلوژن رشد نمی‌کنند، اما با این حال معمولاً نمی‌ریزند. فاز تلوژن زمانی است که موهای جدید در فولیکول‌هایی که به تازگی موها را در مرحله کاتاژن آزاد کرده‌اند، شروع به شکل گیری می‌کنند.

موهای قدیمی زمانی که بدن ما آن‌ها را از مرحله استراحت، از طریق غدد اکرین (eccrine glands) واقع در اطراف پایه هر فولیکول مو به نام فولیکول‌های ولوس (vellus follicles)  رها می‌کند، با موهای جدید جایگزین می‌شوند. این فولیکول‌های پوستی تقریباً 10 تا 15 درصد از تمام سلول‌های پوست سر را در بر می‌گیرند و چندین بار در طول زندگی بدون ایجاد هیچ مشکل مهمی می‌ریزند.برخی از متخصصان، فاز ریزش مو را نیز در فاز تلوژن قرار می‌دهند، اما بسیاری از دانشمندان از این مرحله به عنوان یک بخش مجزا و با نام فاز اگزوژن نام می‌برند.

اگزوژن: فاز ریزش

فاز اگزوژن که آخرین مرحله در چرخه رشد مو محسوب می‌شود اساساً گسترش مرحله تلوژن است. در مرحله اگزوژن، موها از فولیکول‌های مو در پوست سر جدا شده و می‌ریزند. شستشو و برس زدن به ریزش موها در این مرحله کمک می‌کند. همان طور که می‌دانید ریزش 50 تا 100 تار مو در روز طبیعی به شمار می‌رود و این نشانه وقوع مرحله اگزوژن در روند طبیعی چرخه رشد مو است. در طول فاز اگزوژن، که می‌تواند دو تا پنج ماه طول بکشد، موهای جدید در فولیکول‌ها رشد کرده و با روییدن موهای تازه، موهای قدیمی از بین می‌روند.

وقتی چرخه رشد مو مختل می‌شود چه اتفاقی می‌افتد؟

هر فولیکول مو عملکردی کاملا مستقل دارد و چرخه رشد مو و ریزش را در زمان خاص خود و به صورت مجزا طی می‌کند. البته  اگر غیر از این بود تمام موهای ما به یکباره می‌ریختند! اما حالا ما در طول روز تنها تعداد معینی مو از دست می‌دهیم که این تعداد برای شخصی با پوست سر سالم بین 80 تا 100 تار مو برآورد می‌شود.

زمانی که چرخه رشد مو مختل شود،‌ مشکلاتی مانند ریزش مو، نازک شدن تارها و مواردی از این دست رخ می‌دهد. این اختلال می‌تواند در اثر شرایطی مانند عدم تعادل متابولیک، بیماری یا تغذیه نامناسب ایجاد شود. به عنوان مثال، حدودا 3 ماه بعد از دنبال کردن یک رژیم غذایی نامناسب یا تحمل تب بالا، ممکن است تلوژن افلوویوم (telogen effluvium) یا ریزش ناگهانی منتشر مو را تجربه کنید. این زمانی اتفاق می‌افتد که فاز آناژن یا رشد، کوتاه ‌شده و بسیاری از موها هم‌ زمان وارد فاز تلوژن یا مرحله استراحت می‌شوند و در نتیجه 3 ماه بعد، ریزش مو در مرحله اگزوژن افزایش می‌یابد.

عدم وجود یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند رشد موها را تحت تاثیر قرار دهد. ممکن است متوجه شوید موهایتان مانند گذشته خوب رشد نمی‌کنند. در واقع اگر مدام اختلال در چرخه رشد مو را تجربه می‌کنید این به این دلیل است که موهای شما فرصت ندارند به اندازه کافی در فاز آناژن بمانند تا به طول دلخواه برسند.

داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل شامل ویتامین‌ها، آهن، فیبر و پروتئین می‌تواند به تنظیم چرخه رشد مو کمک کند. همچنین می‌توانید از مکمل‌های غذایی در برنامه روزانه خود استفاده کنید تا مواد مغذی ضروری را دریافت کنید.

علاوه بر این استرس نیز می‌تواند مدت زمان مرحله استراحت در چرخه رشد مو را افزایش دهد. بنابراین کنترل استرس می‌تواند تاثیر زیادی بر رشد موهای ما داشته باشد. کنترل استرس تاثیر قابل توجهی بر سلامت موها خواهد داشت.

استفاده از محصولات مراقبت از مو مناسب با شرایط و نیازهای خاص هر نوع مو می‌تواند در برطرف کردن برخی مشکلات رایج پوست و مو موثر باشد. استفاده از محصولات مراقبتی متناسب با نیاز مو می‌تواند به موها کمک کند در هر مرحله‌ای از چرخه رشد و ریزش که قرار دارند آن را به بهترین شکل ممکن سپری کنند.

چطور سلامت مو را در طول چرخه رشد و انواع ریزش مو حفظ کنیم؟

داشتن موهایی سالم و پرپشت تا حد زیادی به ژنتیک و سطوح هورمونی بستگی دارد که تقریبا از کنترل ما خارج است با این حال هنوز عوامل قابل کنترل دیگری وجود دارند که می‌توانند سلامت مو را در طول چرخه رشد و انواع ریزش مو حفظ کنند. از جمله این عوامل می‌توان به انتخاب یک سبک زندگی سالم اشاره کرد.

رژیم غذایی و تغذیه مناسب

می‌دانیم که ساختمان اصلی مو تا حد زیادی از پروتئینی به نام کراتین ساخته شده است، بنابراین ما باید با مصرف متناسب پروتئین‌های سالم، سطح پروتئین مورد نیاز خود را تنظیم کنیم. مواد غذایی شامل گوشت‌های بدون چربی،‌ ماهی،‌ لوبیا، حبوبات و لبنیات کم چرب منابع سالم و غنی از پروتئین محسوب می‌شوند. همچنین دریافت کافی برخی مواد مغذی از جمله ویتامین D، ویتامین C و آهن (به ویژه در زنان) با رشد موی سالم ارتباط مستقیم دارد. روی، اسید فولیک و ویتامین B12 نیز می‌توانند به رشد موی سالم کمک کنند.

مدیریت و کنترل استرس

همان طور که در بالا اشاره شده استرس عاملی بسیار اثرگذار در سلامت مو محسوب می‌شود. تحمل انواع مختلف استرس از جمله استرس‌های جسمی و روحی می‌تواند باعث ریزش زودرس مو شود. بسیاری از مشکلات ریزش مو به دلیل تحمل طولانی مدت استرس و شوک‌های فیزیکی و عاطفی اتفاق می‌افتند. از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تلوژن افلوویوم: تلوژن افلوویوم نوعی ریزش مو است که موها را مستقیما از فاز آناژن به فاز تلوژن می‌برد و سپس ورود به فاز اگزوژن را سرعت بخشیده و ریزش موی طبیعی روزانه را تا دو یا حتی سه برابر افزایش می‌دهد.
• تریکوتیلومانیا: تریکوتیلومانیا میل غیر قابل مقاومتی در فرد برای کشیدن مو از پوست سر یا سایر نواحی بدن ایجاد می‌کند.
• آلوپسی آره آتا: آلوپسی آره آتا زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به فولیکول‌های موی سالم حمله کرده و باعث ریزش مو می‌شود.

بنابراین کنترل استرس یک راهکار کلیدی است که فواید سلامتی متعددی در پی دارد. برای کنترل استرس می‌توانید روش‌های زیر را امتحان کنید:

• یوگا
• مدیتیشن
• تکنیک‌های تنفس
• مشاوره

مراقبت مناسب از مو

مراقبت مناسب از موها و داشتن موهایی سالم با انتخاب یک شامپوی مناسب شروع می‌شود. موهای چرب، خشک، ظریف یا رنگ شده هر کدام نیازهای خاصی دارند که باید هنگام انتخاب و خرید محصولات مراقبت از مو به آن توجه کنید. بنابراین بهتر است به دنبال محصولاتی باشید که مخصوص نوع موهای شما طراحی شده‌اند.

برای داشتن موهای سالم لازم است با موهایتان به ملایمت رفتار کنید زیرا نوع رفتار شما در تقویت و رشد موهای سالم بسیار موثر خواهد بود. از شستشوی موها با آب داغ بپرهیزید، ‌از نرم کننده و شامپوی مناسب استفاده کنید. موهای خود را به آرامی با حوله خشک کنید. یادتان باشد که موها هنگامی که خیس هستند آسیب پذیرترند. استفاده از ابزارهای حرارتی حالت دهنده را به حداقل برسانید و روش‌های آرایشی و مصرف مواد شیمیایی مانند رنگ مو و … را محدود کنید.

در صورتی که فکر می‌کنید موهایتان با سرعت بیشتری نسبت به گذشته می‌ریزند، بهتر است با یک پزشک متخصص مشورت کنید. علاوه بر عواملی که در بالا گفته شد ریزش مو می‌تواند به علت وجود یک بیماری زمینه‌ای که مراحل رشد مو را مختل می‌کند، ‌اتفاق بیفتد. شناخت علت و درمان به موقع می‌تواند به کنترل ریزش مو و حفظ موهای سالم کمک کند.