درماتیت (Dermatitis) یک اصطلاح کلی برای بیان وضعیت التهاب پوست است. درماتیت باعث ایجاد بثورات قرمز، خشکی پوست، خارش و علائم دیگر می‌شود. انواع شناخته شده‌تر درماتیت عبارتند از درماتیت آتوپیک (اگزما)، درماتیت تماسی، درماتیت سبورئیک (شوره سر) و درماتیت دی‌هیدروتیک (dishydrotic dermatitis). علل بروز درماتیت در انواع مختلف آن، متفاوت است و خوشبختانه مسری نیست.
درماتیت چیست؟
“درماتیت” واژه‌ای است که برای توصیف انواع تحریکات و بثورات پوستی با عامل ژنتیکی، نقص عملکرد سیستم ایمنی، عفونت‌ها، آلرژی‌ها، مواد تحریک کننده و غیره استفاده می‌شود. شایع‌ترین علائم درماتیت شامل خشکی پوست، قرمزی و خارش است.
عبارت درماتیت، از دو کلمه “derm” به معنای پوست و “itis” به معنای التهاب تشکیل شده است. شدت بثورات در درماتیت از خفیف تا شدید متغیر است و بسته به علت می‌تواند مشکلات مختلفی ایجاد کند. با این حال این وضعیت هیچ آسیب جدی به بدن ما وارد نمی‌کند، مسری نیست و همچنین وجود درماتیت به این معنی نیست که پوست آلوده است.
انواع درماتیت
درماتیت انواع مختلفی دارد. برخی از شناخته شده ترین انواع درماتیت عبارتند از:
- درماتیت آتوپیک (اگزما) Atopic dermatitis (eczema)
- درماتیت تماسی Contact dermatitis
- درماتیت پوشکی (بثورات پوستی) Diaper dermatitis
- درماتیت دی هیدروتیک Dyshidrotic dermatitis
- نورودرماتیت Neurodermatitis
- درماتیت عددی Nummular dermatitis
- درماتیت پریورال/ پریوریفیکال Perioral/Periorificial dermatitis
- درماتیت سبورئیک (شوره سر، کلاه گهواره) Seborrheic dermatitis
- درماتیت استاز Stasis dermatitis
درماتیت آتوپیک یا اگزما
درماتیت آتوپیک یا اگزما معمولاً در دوران نوزادی مشاهده می‌شود اما احتمال دارد در بزرگسالی هم ایجاد شود. متاسفانه هیچ درمانی برای درماتیت آتوپیک وجود ندارد. علائم ممکن است در دوره‌هایی به شدت عود کنند و در دوره‌های دیگری کم یا بدون علائم خاصی ظاهر شوند. در هنگام عود شدید بیماری، لکه‌های پوستی خشن، خشک و خارش‌دار قابل مشاهده هستند.
همچنین بخوانید: انواع شوره سر، علائم، علت و درمان
درماتیت تماسی
درماتیت تماسی بر اثر تماس ماده‌ای محرک با پوست رخ می‌دهد و باعث واکنش نامطلوب می‌شود. این واکنش‌های پوستی می‌توانند به راش‌هایی با سوزش، خارش یا تاول تبدیل شوند. درماتیت تماسی ممکن است ناشی از یک واکنش آلرژیک یا تحریک کننده باشد. در درماتیت تماسی تحریکی، یک ماده خارجی به طور مستقیم به پوست آسیب می‌رساند و باعث واکنش می‌شود. و در درماتیت تماسی آلرژیک، ماده محرک باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن واکنش نشان دهد.
درماتیت دی هیدروتیک
در درماتیت دی هیدروتیک، پوست نمی‌تواند از خود محافظت کند. این وضعیت منجر به خارش و خشکی پوست می‌شود که اغلب با تاول‌های کوچک همراه است. این عارضه عمدتاً در پاها و دست‌ها به ویژه در افرادی که به شدت عرق می‌کنند رخ می‌دهد.
درماتیت سبورئیک
درماتیت سبورئیک اغلب در سنین نوزادی بروز می‌کند و با عنوان کلاهک گهواره‌ای شناخته می‌شود. این نوع درماتیت بیشتر در پوست سر دیده می‌شود، اگرچه ممکن است در صورت، قفسه سینه و اطراف گوش نیز رخ دهد. درماتیت سبورئیک اغلب باعث ایجاد لکه‌های پوسته پوسته، تغییر رنگ پوست و شوره سر می‌شود. استرس یا کمبود خواب می‌تواند علائم را تشدید کند. هیچ درمان قطعی برای درماتیت سبورئیک وجود ندارد، با این حال با دارو و درمان‌های مختلف می‌توان علائم را مدیریت کرد.
نورودرماتیت
نورودرماتیت یا لیشن سیمپلکس (lichen simplex) نوعی درماتیت شامل لکه‌های خارش‌دار است که اغلب در اثر استرس ایجاد می‌شود.
درماتیت نومولار
درماتیت نومولار، اگزمای دیسکوئید (discoid eczema) یا اگزمای سکه‌‌ای شامل زخم‌های بیضی شکل بر روی پوست است که اغلب پس از آسیب پوستی ایجاد می‌شود.
درماتیت استازی
درماتیت استازی به تغییرات پوستی ناشی از مشکلات گردش خون که می‌تواند باعث تغییر رنگ پوست در اندام تحتانی و ضخیم شدن بافت پوست شود، گفته می‌شود.
علائم درماتیت
بسته به نوع درماتیت علائم و نشانه‌ها متغیرند. همچنین این علائم می‌توانند از شدید تا خفیف متفاوت باشند. هرچند تشخیص علائم درماتیت دشوار است، به طور کلی این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- بثورات
- تاول‌ها
- پوست خشک و ترک خورده
- خارش پوست
- پوست دردناک، همراه با سوزش
- تورم
درماتیت می‌تواند باعث تغییر رنگ پوست شود. در پوست‌های تیره، بثورات درماتیت معمولاً خاکستری، بنفش یا تیره‌تر از رنگ معمولی پوست شخص ظاهر می‌شوند و در پوست‌های روشن‌تر، لکه‌های درماتیت معمولاً صورتی یا قرمز به نظر می‌رسند.
علت ایجاد درماتیت چیست؟
علت ایجاد درماتیت بسته به نوع آن متفاوت است. با این حال، اغلب این سیستم ایمنی، ژنتیک و محرک‌های محیطی هستند که به بازگشت بیماری کمک می‌کنند. محرک‌های رایج درماتیت عبارتند از استرس، قرار گرفتن در معرض مواد تحریک کننده و خشکی پوست.
سیستم ایمنی
گاهی اوقات سیستم ایمنی بدن ما بیش از حد واکنش نشان می‌دهد. سیستم ایمنی بدن افرادی که به درماتیت آتوپیک مبتلا هستند، به محرک‌ها یا آلرژن‌های به ظاهر کوچک واکنش نشان داده و باعث التهاب می‌شود.
ژنتیک
وجود سابقه خانوادگی درماتیت ریسک ابتلا به آن را افزایش می‌دهد. همچنین متخصصان تغییراتی را در ژن‌های کنترل کننده پروتئینی که به بدن در حفظ سلامت پوست کمک می‌کند، شناسایی کرده‌اند. پوست ما نمی‌تواند بدون سطوح طبیعی این پروتئین سالم بماند.
محیط زیست
شرایط و محیط زندگی ما ممکن است باعث شود سیستم ایمنی بدن سد محافظ پوست را تغییر دهد. به این ترتیب پوست رطوبت بیشتری از دست داده و این می‌تواند منجر به درماتیت شود. عوامل محیطی احتمالی مانند انواع آلاینده‌های هوا و مواد معطر موجود در صابون‌ها و محصولات پوستی می‌توانند باعث ایجاد درماتیت شوند.
در درماتیت تماسی، تحریک بر اثر تماس مستقیم با یک محرک یا آلرژن مانند مواد شوینده، نیکل و … رخ می‌دهد. تحریکات پوستی در درماتیت آتوپیک اغلب نتیجه ترکیبی از عواملی مانند خشکی پوست، عوامل محیطی و باکتری‌های روی پوست است. همچنین استرس و تغییرات هورمونی می‌توانند علائم را تشدید کند. یکی دیگر از محرک‌های درماتیت اتوپیک، سابقه خانوادگی است که می‌تواند شانس ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.
علت دقیق ایجاد درماتیت سبورئیک نامشخص است. با این حال، ممکن است این شرایط نتیجه یک واکنش التهابی به مخمری به نام مالاسزیا باشد؛ مالاسزیا نوعی ارگانیسم طبیعی است که روی پوست ما زندگی می‌کند. شرایطی مانند بیماری اچ آی وی، پسوریازیس، صرع، آکنه روزاسه و بیماری پارکینسون می‌توانند ریسک ابتلا به درماتیت سبورئیک را افزایش دهند.
علت ابتلا به درماتیت استاز کاهش گردش خون در بدن است. هنگامی که دریچه‌های کوچک در رگ‌های خونی ضعیف می‌شوند، جریان خون به قلب کاهش یافته، باعث تجمع مایع در اندام‌ها می‌شود و اطراف ناحیه آسیب دیده متورم می‌شود. درماتیت استاز در این نواحی از پوست متورم رخ می‌دهد. از آنجا که جریان خون ضعیف بیشتر در ساق پاها دیده می‌شود، این محل شایع‌ترین محل برای بروز درماتیت استاز است. با این حال، این شرایط ممکن است در هر نقطه‌ای از بدن رخ دهد.
چگونه درماتیت را کنترل کنیم
کنترل درماتیت (Dermatitis) به نوع، شدت و علت آن بستگی دارد، ولی به‌طور کلی چند راهکار پایه و کاربردی وجود دارد که می‌تونه به کاهش علائم و پیشگیری از عود کمک کنه:
۱. شناسایی و حذف عوامل محرک
حساسیت‌زاها (آلرژن‌ها): مثل برخی شوینده‌ها، صابون‌ها، زیورآلات نیکل‌دار یا برخی مواد آرایشی.
تحریک‌کننده‌ها: تماس با آب زیاد، مواد شیمیایی یا گرما و سرما.
پیشنهاد: از محصولات “hypoallergenic” یا مخصوص پوست حساس استفاده کن.
۲. استفاده از مرطوب‌کننده مناسب
پوست خشک سریع‌تر تحریک می‌شه. مرطوب‌کننده‌های بدون عطر و با پایه چرب (مثل وازلین، اوسرین، یا لانولین) خیلی کمک می‌کنن.
بعد از شستن دست یا دوش گرفتن، بلافاصله کرم بزن تا رطوبت قفل بشه.
۳. مصرف داروهای موضعی
کرم‌های کورتونی (مثل هیدروکورتیزون): برای کاهش التهاب.
کرم‌های غیراستروئیدی (مثل تاکرولیموس یا پیمکرولیموس): مخصوص موارد مزمن یا برای صورت و نواحی حساس.
مهم: استفاده طبق تجویز پزشک باشه، مخصوصاً برای کودکان یا برای صورت.
۴. درمان دارویی در موارد شدیدتر
اگر بثورات خیلی شدید، گسترش‌یافته یا عفونی شده باشه، ممکنه پزشک داروهای خوراکی (آنتی‌هیستامین، آنتی‌بیوتیک یا حتی کورتون خوراکی) تجویز کنه.
۵. کاهش استرس
استرس می‌تونه عامل تشدیدکننده باشه، مخصوصاً در درماتیت آتوپیک (اگزما).
مدیتیشن، ورزش سبک یا خواب کافی کمک زیادی می‌کنه.
۶. استفاده از لباس مناسب
لباس‌های نخی و گشاد کمک می‌کنن پوست تنفس کنه.
از لباس‌های پشمی یا الیاف مصنوعی که باعث خارش می‌شن، پرهیز کن.
تشخیص درماتیت
برای تشخیص درماتیت لازم است به پزشک مراجعه کنید. پزشک ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و سابقه پزشکی فرد را بررسی می‌کند. در برخی موارد، متخصص پوست می‌تواند نوع درماتیت را تنها با نگاه کردن به پوست تشخیص دهد. ممکن است نیاز به انجام یک تست آلرژی باشد و در برخی موارد، ممکن است برای کمک به کشف علت، بیوپسی پوست انجام شود. انجام سایر آزمایش‌ها، مانند سواب‌های پوستی و آزمایش خون، می‌توانند به تعیین علت درماتیت کمک کنند.
روش‌های درمان درماتیت
درماتیت چگونه درمان می‌شود؟ چه داروهایی برای درمان درماتیت استفاده می‌شود؟
انتخاب نوع درمان بستگی به نوع درماتیت و محل آن دارد. برای درمان درماتیت باید ابتدا از هر چیزی که باعث درماتیت می‌شود اجتناب کنید؛ استرس، مواد شیمیایی، دود و یا محرک‌های دیگر. می‌توانید درمان‌های خانگی ایمن و بی خطر را امتحان کنید و در صورتی که درماتیت شما تسکین نیابد یا پیشرفت کند لازم است به یک پزشک مراجعه کنید.
برای کنترل درماتیت در خانه روش‌های زیر را امتحان کنید:
- از مرطوب کننده استفاده کنید. پس از دوش گرفتن یا حمام کردن، یک مرطوب کننده به پوست خود بزنید تا رطوبت مورد نیاز پوست را تامین کند.
- از گرمای بیش از اندازه اجتناب کنید. دمای محیط را خنک نگه دارید و از رطوبت بالا اجتناب کنید.
- از پوست خود محافظت کنید. از هر چیز محرک از جمله لباس‌های خشن و پارچه‌های پشمی دوری کنید.
- استرس را کاهش دهید.
- از آب ولرم برای حمام کردن استفاده کنید و بیش از یک بار در روز حمام نکنید یا دوش نگیرید.
- از پن یا صابون‌های ملایم و بدون عطر استفاده کنید.
- از خاراندن ناحیه ملتهب بپرهیزید. خاراندن محل درماتیت آن را بیشتر تحریک می‌کند و خطر ایجاد عفونت را به همراه دارد.
داروهای احتمالی برای درمان درماتیت:
- کرم‌های مرطوب کننده. کرم‌هایی که پوست را آبرسانی کرده و به بازگرداندن لایه حفاظتی پوست کمک می‌کنند.
- مهارکننده‌های کلسینورین (Calcineurin) این داروهای موضعی التهاب را کاهش می‌دهند.
- کرم‌ها و پمادهای کورتیکواستروئیدی. کورتیکواستروئیدها به کاهش التهاب کمک می‌کنند.
- مهارکننده‌های فسفودیتراز-4 (Phosphodieterase-4) به تسکین التهاب کمک می‌کند.
- بیولوژیک‌ها: نوعی تزریق که عملکردهای سیستم ایمنی اثرگذار بر درماتیت را مسدود می‌کند.
- داروهای خوراکی و قرص‌هایی که پاسخ های ایمنی اثرگذار بر درماتیت تأثیر را کاهش می‌دهند.
- آنتی هیستامین‌ها: گاهی اوقات برای درمان درماتیت تماسی استفاده می‌شوند.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: از آنتی‌بیوتیک‌ها برای افرادی که درماتیت اطراف دهان دارند استفاده می‌شود.
آیا درمان قطعی برای درماتیت وجود دارد؟
هیچ درمان قطعی وجود ندارد که بتواند علائم درماتیت را 100٪ از بین ببرد و درمان‌های مختلف، تنها علائم را مدیریت و تحمل شرایط را آسان‌تر می‌کنند.
درماتیت یک وضعیت شایع و طبیعی است و بسیاری از مردم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. مدیریت علائم برای سهولت زندگی با درماتیت بسیار مهم است. باید درماتیت را با استفاده از داروهای تجویزی یا درمان‌های خانگی تحت کنترل نگه دارید. گاهی درماتیت به کلی ناپدید می‌شود و گاهی علائم شدت می‌یابند و راه چاره‌ای جز مدیریت علائم وجود ندارد.
