روغن کندش یکی از محبوب ترین روغنهای گیاهی موثر و قدرتمند در طب گیاهی و سنتی محسوب میشود. این روغن طبیعی سالهاست که به عنوان دارویی تقویت کننده و برای جلوگیری از ریزش مو مورد استفاده قرار میگیرد اما همین تقاضای بالا باعث شده است تا نمونههای تقلبی این روغن نیز به شکل چشمگیری در بازار در دسترس باشد. روغن های رقیق شده یا حتی خطرناک موجود نه تنها اثرگذاری مورد نظر را ندارند بلکه میتوانند باعث آسیب دیدن و مختل شدن سلامت پوست و مو شوند.
برای اطمینان از خرید روغن کندش اصل، توصیه میشود از برندهای معتبر و فروشگاههای شناختهشده، به ویژه عطاریهای معتبر، خرید کنید. چرا که تشخیص روغن اصل تنها با نگاه کردن به ظاهر آن کار دشواری است و میتواند تحت تأثیر فرآیند تولید قرار بگیرد. همچنین، حتماً از خرید محصولات بدون مجوز از سازمان غذا و دارو خودداری کرده و به هولوگرامهای معتبر و تاریخ انقضای صحیح توجه کنید.
روغن کُندش چیست؟
روغن کُندش یک عصاره گیاهی است که از ریشه خشک شده گیاه کندش به دست میآید. این گیاه با نام علمیDelphinium denudatum شناخته میشود و از خانواده آلالگان است. گیاه کندش بومی نواحی کوهستانی و مرتفع جنوب آسیا، به ویژه هند، نپال، پاکستان، افغانستان و برخی مناطق خاص ایران است. ریشه این گیاه حاوی ترکیبات فعال قوی مانند آلکالوئیدهای دلفینین، دلفیزین و آژاکین است که خواص درمانی و تحریک کننده موضعی دارند، و باید توجه داشت که در صورت استفاده نادرست میتوانند سمی باشند.
انواع روغن کندش
- روغن کندش ایرانی: از ریشه گیاه کندش بومی مناطق غربی و کوهستانی ایران تهیه میشود. معمولاً بوی تند و اثرگذاری ملایمی دارد و در طب سنتی ایران بسیار محبوب است.
- روغن کندش هندی: از گونههای گیاه کندش در هند تهیه میشود. معمولاً تیرهتر، غلیظتر و دارای رایحهای قویتر است.
- روغن کندش ترکیبی: عصاره کندش در روغنهای حامل مانند روغن زیتون، کنجد یا کرچک خیسانده میشود. تأثیرگذاری آن وابسته به کیفیت روغن پایه و درصد عصاره کندش است.
- روغن کندش صنعتی یا تقطیر شده: از تقطیر عصاره گیاه کندش به دست میآید. معمولاً شفافتر و رقیقتر است و ممکن است بوی ملایمتری داشته باشد.
روش تهیه روغن کندش
روغن کندش معمولاً به روش سنتی و با خیساندن ریشه خشکشده گیاه در یک روغن حامل مانند روغن کنجد، زیتون یا بادام تلخ، به مدت چند هفته تا چند ماه تهیه میشود. در این فرآیند، مواد مؤثره گیاه بهتدریج وارد روغن میشوند. برخی نسخههای سنتی نیز از حرارت ملایم برای تسریع استخراج ترکیبات فعال و انتقال آنها به روغن حامل استفاده میکنند. در روشهای صنعتی، استخراج ممکن است با استفاده از حلالهای طبیعی یا تحت فشار انجام شود، اما روشهای سنتی تهیه روغن کندش محبوبتر هستند زیرا میزان خلوص و اثربخشی گیاه حفظ میشود. برای افرادی که به دنبال روغن تراپی مو در خانه هستند، این روشهای سنتی میتواند گزینهای مناسب باشد چرا که ضمن حفظ خواص گیاه، به صورت طبیعی و بدون افزودنیهای شیمیایی، موها را تقویت و تغذیه میکند.
ویژگیهای ظاهری روغن کندش
روغن کندش اصل دارای ویژگیهای ظاهری و حسی خاصی است که آن را از سایر روغنها متمایز میکند:
رنگ روغن کندش
روغن کُندُش اصل دارای رنگ قهوهای تیره تا مشکی مایل به بنفش است. این رنگ حاصل خیساندن ریشه خشک شده گیاه کندش در روغن پایه و آزاد شدن رنگدانههای طبیعی و مواد مؤثره گیاه است. بنابراین رنگ روغن به هیچ وجه نباید روشن، شفاف یا زرد باشد. روغنهایی با رنگ عسلی، طلایی یا بسیار روشن معمولاً تقلبی، یا رقیق شده با روغنهای بیرنگ مانند آفتابگردان یا پارافین هستند.
عطر و رایحه روغن کندش
رایحه روغن کندش اصل تند، تلخ، کمی تیز و نافذ است و گاهی تا حدی زننده و گیاهی توصیف میشود. این بو به دلیل وجود ترکیبات آلکالوئیدی و مواد معطر فرّار طبیعی گیاه کندش ایجاد میشود. اگر روغن فاقد بو باشد یا بویی ملایم و خوشایند داشته باشد، ممکن است با اسانس یا مواد خوش بو کننده ترکیب شده باشد، که میتواند نشانه تقلب در خلوص و اصالت روغن محسوب شود.
بافت و غلظت روغن
روغن کندش اصل بافتی نیمه سنگین و چسبناک دارد. هنگام مالش بین انگشتها، احساس میکنید که روغن غلیظ است و سریع جذب نمیشود. این غلظت نشان دهنده وجود مواد مؤثره گیاه است. در مقابل، روغنهایی که خیلی رقیق، روان یا شبیه روغنهای صنعتی مانند روغن بچه یا مینرال اویل هستند، معمولاً ناخالص یا تقلبیاند.
رسوب یا ذرات گیاهی ته نشین شده
در بسیاری از نمونههای اصیل روغن کندش ، به خصوص روغنهای سنتی یا دستساز، ممکن است ذرات گیاه به صورت رسوبات قهوهای تیره یا سیاه رنگ در ته ظرف مشاهده شود. این رسوبات نتیجه فرآیند طبیعی استخراج ریشه کندش بوده و نشان دهنده استفاده از مواد خام واقعی هستند. روغنهایی که کاملاً شفاف و بدون هیچ رسوبی باشند یا بیش از حد تصفیه شدهاند و یا با مواد دیگر رقیق شدهاند.
اثر گذاری سریع
پس از استفاده از روغن کندش اصل، به ویژه در بار اول مصرف، گرما، خارش خفیف یا سوزش ملایم در پوست سر یا نواحی مصرف احساس میشود. این واکنش به دلیل خاصیت تحریک کنندگی ملایم ترکیبات آلکالوئیدی است که باعث افزایش جریان خون موضعی میشود. در روغنهای تقلبی یا بیش از حد رقیق شده، معمولاً این حس ایجاد نمیشود. البته توجه داشته باشید که این واکنش باید خفیف و موقتی باشد؛ واکنش شدید نشانه حساسیت یا آلرژی است و باید مصرف متوقف شود.
ماندگاری اثر
عطر روغن کندش اصل حتی پس از شستشو ممکن است تا چند ساعت یا یک روز روی مو باقی بماند، زیرا مواد فرار ریشه گیاه در روغن جذب شدهاند. همچنین پس از استفاده، موها حالتی نرم اما چسبنده به خود میگیرند. اگر پس از مصرف روغن، هیچ اثری روی حالت مو یا پوست مشاهده نشود، احتمالاً کیفیت روغن پایین و یا روغن تقلبی است.
روشهای تشخیص روغن کندش اصل از تقلبی
روش حسی و سنتی: بررسی رنگ و ظاهر روغن
روغن کندش اصل معمولاً رنگی قهوهای تیره تا مشکی مایل به بنفش دارد بنابراین روغنهایی با رنگ زرد روشن، بیرنگ یا عسلی ناخالص یا رقیق شده با روغنهای دیگر مانند روغن کنجد، آفتابگردان یا روغن مینرال هستند. رنگ خیلی روشن معمولاً نشان دهنده تصفیه بیش از حد یا تقلب در کیفیت محصول است.
روش تجربی: بوئیدن روغن کندش
روغن کندش اصل بویی تند، گیاهی، تلخ و گاه زننده دارد. این رایحه خاص است و معمولاً بلافاصله بعد از باز کردن درب بطری احساس میشود. اگر بوی روغن ملایم، مصنوعی یا شبیه عطر باشد، احتمالاً با اسانس پوشانده شده و روغن تقلبی است.
تست با آب
برای انجام این آزمایش چند قطره از روغن کندش را در یک لیوان آب سرد بریزید. اگر روغن کندش اصل باشد، به صورت چند قطره سنگین و چسبناک به ته لیوان فرو میرود یا به آرامی روی سطح میماند. در مقابل روغن تقلبی یا رقیق شده به سرعت در سطح پخش شده و با آب مخلوط میشود. این تست در برخی موارد فقط نشان دهنده چگالی روغن است و روشی قطعی محسوب نمیشود.
وجود رسوبات
در روغن کندش اصل، مخصوصاً انواع سنتی و خانگی، معمولاً ذرات تهنشین شده ریشه گیاه به رنگ قهوهای یا سیاه دیده میشوند. روغنهایی که کاملاً شفاف و بدون رسوب هستند، احتمالاً تصفیه شده یا کاملاً صنعتیاند.
تست پوستی
از این روش فقط در صورتی که آلرژی ندارید استفاده کنید. یک قطره از روغن را پشت گوش یا روی مچ دست بمالید. استفاده از روغن اصل، معمولا با احساس گرما، خارش ملایم یا تحریک خفیف پوست همراه است که این علائم به دلیل خاصیت محرک گیاه بروز میکند. اگر سوزش یا التهاب شدید احساس کردید باید فورا مصرف را متوقف کرده و از این تست نیز صرف نظر کنید.
همچنین بخوانید: تشخیص روغن آرگان اصل و فیک
روش حرفهای: بررسی غلظت و ویسکوزیته
روغن کندش اصل باید نسبتاً غلیظ، سنگین و کمی چسبنده باشد و به آرامی جذب پوست شود. روغنهای رقیق یا روان شبیه به روغن بچه یا روغن بادام معمولاً نشانه تقلبی بودن یا رقیقشدن با روغن پایه در مقادیر زیاد است.
روش علمی: تست آزمایشگاهی روغن
اگر از فروشندهای معتبر خرید میکنید، میتوانید از او درخواست گواهی آنالیز آزمایشگاهی داشته باشید. این برگه باید شامل ترکیبات فعال گیاه کندش، میزان ناخالصیها، درصد آلکالوئیدها و استانداردهای کیفیت باشد. البته این روش بیشتر برای برندهای معتبر و فروشگاههای تخصصی قابل اجرا است.
مقایسه روغن کندش اصل و تقلبی
بسیاری افراد سودجو روغنهای ارزانتر یا حتی روغنهای صنعتی را به جای روغن کندش اصل ارائه میکنند. به همین دلیل شناخت دقیق تفاوت روغن کندش اصل با نمونههای جعلی اهمیت فراوانی دارد:
ترکیب روغنهای تقلبی
در بیشتر روغنهای تقلبی از روغنهای پایه استفاده میشود:
- روغن کرچک: بافت چسبنده و سنگین دارد، بوی آن شبیه کندش نیست اما رنگ روغن را شبیه سازی میکنند.
- روغن آفتابگردان یا سویا: این روغنها برخلاف روغن کندش اصل بافت سبکی دارند و سریع جذب میشوند.
- روغن زیتون صنعتی: برای رقیقکردن استفاده میشود و رنگ آن زرد مایل به سبز است.
بافت و جذب روغن
روغن کندش اصل بافتی نیمه سنگین دارد، دیر جذب میشود و معمولاً لایهای از آن روی پوست یا مو باقی میماند. روغنهای تقلبی معمولاً یا بیش از اندازه روان هستند یا بیش از حد چسبنده، و عملکرد متفاوتی روی پوست و مو دارند.
عطر و بوی روغن کندش
کندش اصل بوی تیز، نافذ و نامطبوعی دارد که اغلب برای مصرف کننده خوشایند نیست، اما نشانهای از خلوص روغن است. نمونههای تقلبی معمولاً بیبو یا دارای اسانسهای مصنوعی معطر هستند که برای پوشاندن بوی واقعی روغن استفاده میشود.
چرا روغن کندش تقلبی میتواند خطرناک باشد
استفاده از روغن کندش تقلبی بیاثر نیست، بلکه در مواردی میتواند به طور مستقیم به سلامت پوست و مو آسیب بزند. این آسیبها در سه دسته قابل بررسی هستند:
مواد شیمیایی مضر
در بسیاری از روغنهای تقلبی، برای شبیه سازی رنگ یا غلظت روغن کندش، از رنگهای مصنوعی صنعتی یا روغنهای پالایش نشده استفاده میشود. تماس این مواد با پوست سر میتواند باعث تحریک شدید پوست، خارش، قرمزی و التهاب و همچنین ریزش مو در نواحی مصرف شود.
اسانسهای مصنوعی
گاهی برای خوش بو کردن روغن کُندش تقلبی، از اسانسهای شیمیایی معطر استفاده میشود. این اسانسها میتوانند واکنشهای آلرژیک ایجاد کنند، تعادل میکروبی پوست سر را بر هم بزنند و مانع جذب مواد مؤثرهی واقعی توسط فولیکولها شوند.
عدم اثربخشی
مهم ترین ضرر روغن کندش تقلبی این است که مصرفکننده را از دستیابی به نتیجه مثبت و درمان محروم میکند و در درازمدت باعث بیاعتمادی فرد به داروها و درمانهای گیاهی خواهد شد.
تشخیص روغن کندش فاسد
تشخیص روغن کندش فاسد یکی از نکاتیست که اغلب نادیده گرفته میشود، در حالی که استفاده از روغنهای تاریخ گذشته و فاسد میتواند باعث تحریک پوست سر، ایجاد شوره یا حتی افزایش ریزش موها شود. در ادامه به مهم ترین روشهای تشخیص روغن فاسد اشاره میکنیم:
تغییر بو
روغن کندش اصل بویی تند، گیاهی و تا حدودی خاکی دارد. اما اگر فاسد شود بوی آن بیش از حد تند، ترش یا زننده میشود و گاهی بویی شبیه روغن سوخته یا کپک زده از آن استشمام میشود. همچنین در صورت افزودن اسانسهای معطر مصنوعی به روغن تقلبی یا فاسد، بوی آن ممکن است به طور غیرعادی شیرین یا شیمیایی احساس شود.
تغییر رنگ
رنگ روغن کندش تازه معمولاً قهوهای متمایل به طلایی یا کهربایی است. اگر روغن فاسد شده باشد رنگ آن کدر، مات یا سبز مایل به خاکستری میشود. به علاوه وجود تهنشینهای غیرطبیعی یا رسوبات سفید و خاکستری میتواند نشانه فساد یا آلودگی میکروبی روغن باشد. رنگ بیش از حد روشن یا بیرنگ روغن کندش نیز میتواند نشانهی رقیق شدن بیشازحد یا فساد محسوب شود.
تغییر در بافت و قوام روغن
روغن کندش تازه بافتی نسبتاً غلیظ، اما نرم و یکنواخت دارد. در مقابل روغن فاسد سفت یا بیش از اندازه لیز و چرب میشود و در هنگام ماساژ، حالتی لزج و غیرطبیعی ایجاد میکند. همچنین ممکن است در سطح آن لایهای چسبناک یا کف مانند ایجاد شود که نشانه تخمیر یا آلودگی باکتریایی روغن کندش است.
تاریخ تولید و شرایط نگهداری
روغن کندش تازه بافتی نسبتاً غلیظ، اما نرم و یکنواخت دارد. برای اطمینان از سلامت روغن تاریخ تولید و انقضا را بررسی کنید. روغن کندش در حالت عادی ۶ تا ۱۲ ماه ماندگاری دارد. همچنین اگر در جای گرم یا در معرض نور آفتاب نگهداری شود، حتی پیش از سپری شدن تاریخ انقضا نیز ممکن است فاسد شود.
استفاده از روغن کندش فاسد نه تنها مؤثر نیست، بلکه میتواند باعث حساسیت، التهاب پوست سر و ریزش موها شود. بنابراین توصیه میشود قبل از هر بار مصرف، رنگ، بو و بافت روغن را بررسی کرده و روغن را در ظرف تیره، در جای خنک و دور از نور مستقیم نگهداری کنید.
تفاوت روغن کندش هندی و ایرانی
یکی از نکات ظریف و مهم در انتخاب روغن کندش اصل، تشخیص منبع گیاه است، چرا که گیاه کندش در گونههای مختلفی در هند، ایران، و برخی مناطق غرب آسیا رشد میکند. این تفاوتها منجر به اختلاف در خواص، رنگ، بو و تأثیر روغن میشوند:
مشخصات کندش هندی:
- روغن کندش هندی اغلب از گونه Delphinium denudatum تهیه میشود.
- رنگ روغن معمولاً قهوهای تیره مایل به مشکی است.
- روغن کندش رایحهای بسیار تند، نافذ و شبیه به بوی سوختگی دارد.
- کندش هندی به دلیل تراکم بالای آلکالوئیدها، معمولاً تأثیرگذاری سریعی در کاهش ریزش مو دارد اما ممکن است برای پوستهای حساس تحریککننده باشد.
- روغن کندش هندی معمولاً کمی گرانتر است، زیرا یک کالای وارداتی است.
مشخصات کندش ایرانی
- کندش ایرانی معمولاً از گونههای بومی مانند Ferula یا Delphinium species استفاده میشود.
- رنگ روغن ایرانی روشنتر و معمولا زرد مایل به قهوهای است.
- رایحه روغن کندش ایرانی در مقایسه با نوع هندی ملایمتر اما همچنان ناخوشایند و گیاهی است.
- کندش ایرانی معمولاً ملایمتر است و برای استفادهی طولانیمدت و پوستهای حساس گزینه مناسبتری به شمار میرود.
- قیمت روغن کندش ایرانی به دلیل دسترسی داخلی، معمولاً مناسبتر است.
اگر به دنبال اثرگذاری سریع هستید کندش هندی گزینه مناسبتری خواهد بود. کندش هندی به طور طبیعی دارای تراکم بالاتری از آلکالوئیدهای مؤثر در رشد مو و مهار ریزش مو است، خواص محرک بیشتری دارد و جریان خون در پوست سر را سریعتر افزایش میدهد. این روغن برای افرادی که ریزش موی شدید یا طاسی منطقهای دارند و به دنبال کسب نتیجهی محسوس در کوتاهمدت هستند، مناسب است. با این حال کندش هندی ممکن است برای پوستهای حساس یا آسیبدیده، تحریککننده یا آلرژیزا باشد. استفاده طولانیمدت از این روغن بدون رقیقسازی یا تست پوستی ممکن است باعث ایجاد خارش یا سوزش شود. بنابراین اگر پوست حساسی دارید یا قصد دارید برای مدت طولانی از روغن استفاده کنید روغن کندش ایرانی انتخاب هوشمندانهتری است. کندش ایرانی ملایمتر است و کمتر باعث تحریک یا التهاب پوست سر میشود و برای استفادهی بلند مدت، ماساژ مکرر پوست سر و تقویت تدریجی ریشهها بسیار مناسب است. در مقابل اثربخشی کندش ایرانی آهستهتر و کمتر محسوس است.
