ریزش مو هورمونی یکی از شایعترین انواع ریزش مو در خانمها و آقایان است که معمولاً با تغییرات یا عدم تعادل در سطح هورمونها ارتباط مستقیم دارد. این نوع ریزش مو میتواند تحت تأثیر عواملی مانند افزایش هورمون آندروژن، تغییرات هورمونی در بارداری و یائسگی، سندرم تخمدان پلیکیستیک، مشکلات تیروئید، استرس و سبک زندگی نامناسب بروز کند. ریزش موی هورمونی برخلاف ریزشهای موقتی ناشی از کمبود تغذیه یا آسیب مکانیکی، نیازمند بررسی دقیق و درمان هدفمند بوده که معمولاً ترکیبی از اصلاح سبک زندگی، مصرف داروهای هورمونی یا تنظیمکننده رشد مو و در برخی موارد استفاده از روشهای تخصصی مثل مزوتراپی یا پیآرپی است. بنابراین شناخت علل زمینهای و انتخاب روش درمانی مناسب میتواند نقش کلیدی در کنترل این نوع ریزش مو داشته باشد.
ریزش مو هورمونی چیست؟
ریزش مو هورمونی به دلیل اختلالات هورمونی در چرخهٔ رشد مو و گیرندههای هورمونی فولیکولها روی میدهد. مهمترین نمونهٔ این نوع ریزش، آلوپسی آندروژنتیک است. در این شرایط فولیکولها به دیهیدروتستوسترون (DHT) حساس هستند و تماس آنها با این هورمون برای مدت طولانی میتواند فاز رشد یا آناژن را کوتاه کند تا جایی که تعداد موهای ضخیم کم شده و تراکم کلی موها به تدریج کاهش یابد.
تشخیص ریزش موی هورمونی از طریق گرفتن شرح حال، معاینه و تریکوسکوپی انجام میشود و در صورت احتمال عدم تعادل هورمونی، آزمایشاتی مانند عملکرد تیروئید یا آندروژنها درخواست میشود. افتراق این نوع ریزش از انواع غیرهورمونی مانند آلوپسی کششی، آلوپسی آرهآتا یا اسکارینگ بسیار ضروری بوده، چون مسیر درمان آنها متفاوت است.
علت ریزش مو هورمونی
ریزش مو هورمونی معمولاً به دلیل عدم تعادل در هورمونها، بهویژه آندروژنها (هورمونهای مردانه مانند تستوسترون و دیهیدروتستوسترون یا DHT) رخ میدهد. افزایش سطح DHT باعث کوچک شدن فولیکولهای مو و کوتاه شدن ریزش مو هورمونی زمانی رخ میدهد که تعادل طبیعی هورمونهای بدن، بهویژه آندروژنها (مانند تستوسترون و دیهیدروتستوسترون یا DHT)، بر هم بخورد. افزایش سطح DHT باعث کوچک شدن فولیکولهای مو، نازک شدن تارها و کوتاه شدن چرخه رشد مو میشود. این نوع ریزش مو میتواند در زنان بهدلیل تغییرات هورمونی دوران بارداری، یائسگی یا مشکلات تخمدان، و در مردان بهصورت الگوی طاسی مردانه بروز کند.
آلوپسی آندروژنیک
شایعترین علت ریزش مو هورمونی، آلوپسی آندروژنتیک است. در این وضعیت، فولیکولها به هورمون دیهیدروتستوسترون (DHT) حساس میشوند. این هورمون از تبدیل تستوسترون به وسیلهٔ آنزیم 5-آلفا ردوکتاز ساخته میشود و باعث کوچک شدن تدریجی فولیکولهای مو میگردد. در نتیجه موها به تدریج نازک، کوتاه و کرکی میشوند تا جایی که چرخه رشد طبیعی مختل و تراکم مو کاهش مییابد. این حالت در مردان با عقبنشینی حد رویش مو در شقیقهها همراه است و در زنان بیشتر به صورت کاهش تراکم کلی در بالای سر دیده میشود.
سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)
سندروم PCOS یکی از شایعترین بیماریهای هورمونی در زنان است که باعث افزایش سطح آندروژنها میشود. افزایش این هورمونهای مردانه میتواند با رشد موهای زائد و ریزش موی آندروژنتیک همراه باشد. علاوه بر این، مقاومت به انسولین در PCOS میتواند تولید آندروژن را تشدید کند. ریزش موی ناشی از PCOS اغلب تدریجی است و نیازمند درمان ترکیبی شامل داروهای تنظیمکننده هورمون، اصلاح تغذیه و گاهی درمانهای موضعی یا تزریقی میباشد.
بارداری و زایمان
در دوران بارداری، به علت افزایش استروژن، فولیکولهای مو بیشتر در فاز رشد باقی میمانند و موها پرپشت به نظر میرسند. اما پس از زایمان، ناگهان سطح استروژن افت میکند و بسیاری از فولیکولها به فاز استراحت (تلوژن) میروند. این پدیده به افلوویوم تلوژن پس از زایمان شناخته میشود و معمولاً 2 تا 6 ماه بعد از زایمان بروز میکند. این نوع ریزش مو موقتی است و در اغلب زنان طی چند ماه تا یک سال برطرف میشود.
یائسگی و پیشیائسگی
یائسگی با کاهش شدید استروژن و پروژسترون همراه است. این هورمونها در حالت طبیعی اثر محافظتی بر مو دارند و تعادل آنها، حساسیت فولیکولها به آندروژنها را کاهش میدهد. با افت این هورمونها، ریزش مو با الگوی زنانه بیشتر دیده میشود. علاوه بر این، خشکی اسکالپ و کاهش کیفیت ساقه مو نیز به دلیل کاهش استروژن اتفاق میافتد.
اختلالات تیروئید، کمکاری یا پرکاری
هورمونهای تیروئید نقش مهمی در تنظیم چرخهٔ رشد مو دارند. کمکاری تیروئید میتواند باعث خشک و شکننده شدن موها و ریزش منتشر آنها شود. پرکاری تیروئید نیز چرخه رشد را مختل کرده و موها را نازک و کمپشت میکند. در هر دو وضعیت، ریزش مو با علائم اختلال تیروئید مانند تغییر وزن، خستگی یا اختلال در ضربان قلب همراه است و با درمان بیماری زمینهای، موها سلامت خود را به دست میآورند.
هایپرپرولاکتینمی
افزایش هورمون پرولاکتین که به دلیل مشکلات هیپوفیز یا مصرف برخی داروها رخ میدهد، میتواند چرخه قاعدگی را مختل و تعادل هورمونی بدن را برهم بزند. این اختلال ممکن است منجر به افزایش آندروژنهای آزاد در بدن و در نتیجه ریزش مو با الگوی هورمونی شود که با درمان علت زمینهای، ریزش مو بهبود مییابد.
سندرم کوشینگ (افزایش مزمن کورتیزول)
در سندرم کوشینگ، به دلیل افزایش طولانی مدت هورمون کورتیزول، تعادل هورمونها از جمله آندروژنها برهم میخورد که میتواند باعث نازک شدن و ریزش موهای سر و رشد موهای زائد در بدن شود. علائم دیگر شامل چاقی، فشار خون بالا و تغییرات پوستی نیز معمولاً مشاهده میشوند.
چاقی و مقاومت به انسولین
چاقی و مقاومت به انسولین میتوانند تولید آندروژن تخمدانی و آدرنال را افزایش دهند. این وضعیت مشابه PCOS است و میتواند منجر به ریزش مو با الگوی آندروژنتیک شود. اصلاح سبک زندگی، کاهش وزن و افزایش فعالیت بدنی میتواند نقش مهمی در بهبود این وضعیت داشته باشد.
قرصهای ضدبارداری با پروژستین آندروژنی
بعضی قرصهای ضدبارداری حاوی پروژستینهایی هستند که اثر آندروژنی دارند. این داروها میتوانند حساسیت فولیکولهای مو به DHT را افزایش داده و باعث ریزش مو شوند. همچنین، قطع مصرف قرصهای ضدبارداری نیز ممکن است به دلیل تغییر ناگهانی در سطح هورمونها، باعث ریزش موی موقتی شود.
استروئیدهای آنابولیک و داروهای آندروژنی
مصرف داروهای هورمونی مانند تستوسترون یا استروئیدهای آنابولیک، باعث افزایش شدید آندروژنها در بدن میشود. در افرادی که زمینه ژنتیکی دارند، این افزایش هورمون میتواند منجر به ریزش موی آندروژنتیک شود.
تومورهای ترشح کننده آندروژن
برخی تومورها در تخمدان یا غدد فوق کلیوی میتوانند مقادیر زیادی آندروژن تولید کنند. این حالت نادر است اما میتواند باعث ریزش موی سریع و شدید همراه با نشانههای مردانه مانند بم شدن صدا یا رشد موی زائد گردد. درمان این وضعیت وابسته به جراحی یا کنترل تومور است.
اختلالات مادرزادی استروئیدوژنز
برخی بیماریهای ژنتیکی باعث اختلال در تولید طبیعی هورمونهای استروئیدی (آندروژن، کورتیزول، آلدوسترون) میشوند که میتواند منجر به افزایش آندروژنها شده و در نتیجه آن ریزش موی هورمونی اتفاق بیفتد. این اختلالات نادر هستند، اما در موارد خاص باید لحاظ شوند.
علائم ریزش مو هورمونی
- نازک شدن تدریجی موها: در ریزش موی هورمونی، فولیکولها کوچک شده و موها به تدریج نازکتر و کوتاهتر رشد میکنند. این علائم در آلوپسی آندروژنتیک بسیار شایع است.
- کاهش تراکم مو: در مردان معمولاً خط رویش مو از شقیقهها عقب رفته و ناحیهٔ فرق سر کم پشت میشود. در زنان اغلب فرق سر پهنتر شده و تراکم موها در ناحیهٔ بالای سر کاهش مییابد. این الگوها از نشانههای بارز ریزش موی هورمونی به شمار میروند.
- ریزش تدریجی و مزمن: ریزش موی هورمونی معمولاً آهسته و پیشرونده است. ممکن است ماهها یا سالها طول بکشد و فرد به مرور متوجه کاهش تراکم شود.
- رشد موهای کرکی: با پیشرفت ریزش موی هورمونی، موهای ضخیم و بلند جای خود را به موهای نازک، کوتاه، کم رنگ و کرک مانند میدهند. این فرایند به دلیل کوچک شدن فولیکولها تحت تاثیر هورمونها رخ میدهد.
- افزایش ریزش مو: در برخی شرایط مثل زایمان، یائسگی یا قطع داروهای هورمونی، ریزش مو به دلیل تغییر سطح هورمونهای استروژن و پروژسترون، به صورت ناگهانی یا شدیدتر از معمول دیده میشود.
- تفاوت در سرعت رشد مو: در بعضی افراد رشد موها کندتر شده یا موها دیرتر بلند میشوند. این وضعیت در نتیجه کوتاه شدن فاز رشد بر اثر تغییرات هورمونی روی میدهد.
- شکنندگی ساقه مو: هورمونها مستقیماً بر شکنندگی ساقه مو اثر ندارند اما تغییر در چرخه رشد میتواند باعث شود موها ظریفتر، خشکتر یا شکنندهتر شوند. این وضعیت در یائسگی و اختلالات تیروئید بیشتر مشاهده میشود.
در بسیاری از موارد، ریزش مو تنها علامت نیست و علائم دیگری هم دیده میشود:
- آکنههای هورمونی به ویژه در زنان با سندروم تخمدان پلی کیستیک
- رشد موهای زائد در صورت یا بدن
- اختلالات قاعدگی یا ناباروری
- تغییرات خلقی یا وزنی ناشی از مشکلات تیروئید یا کورتیزول
بهترین درمان ریزش مو هورمونی
ریزش مو هورمونی معمولاً ناشی از تغییرات هورمونی (مثل بالا رفتن DHT – دیهیدروتستوسترون، مشکلات تیروئید، یا اختلالات تخمدان) است و درمان آن نیازمند ترکیبی از دارو، مراقبتهای مو و تغییر سبک زندگی است. در ادامه بهترین روشها را دستهبندی میکنم:
مهارکنندههای 5-آلفا ردوکتاز: فیناستراید و دوتاستراید
فیناستراید و دوتاستراید داروهای خوراکی مهارکنندهٔ آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز هستند که تبدیل تستوسترون به دیهیدروتستوسترون را کاهش میدهند. کاهش این هورمون باعث کند شدن مینیاتوریزاسیون فولیکولها و کاهش ریزش مو میشود. این داروها اغلب برای مردان مورد استفاده قرار میگیرند و اثربخشی آنها معمولاً 3 تا 6 ماه بعد از شروع درمان مشاهده میشود. عوارض احتمالی شامل کاهش میل جنسی و اختلال نعوظ بوده و مصرف آنها در زنان باردار ممنوع است.
آنتیآندروژنهای سیستمیک (ویژه زنان)
آنتیآندروژنها مانند اسپیرونولاکتون، برای درمان ریزش موی هورمونی زنان استفاده میشوند و با مسدود کردن گیرندههای آندروژن یا کاهش تولید آندروژن آزاد، حساسیت فولیکولها به DHT را کاهش میدهند. این درمان که برای ریزش مو همراه با علائم هیرسوتیسم یا اختلال قاعدگی مؤثر است، باید تحت نظر پزشک صورت گیرد.
شامپو کتوکونازول
شامپو کتوکونازول برای چیست؟ از شامپو کتوکونازول به عنوان مکمل درمان در ریزش موی هورمونی استفاده میشود. کتوکونازول با کاهش التهاب پوست سر و اثرات آندروژنی موضعی، تراکم موها را بهبود میبخشد. این شامپو معمولاً باید 2 تا 3 بار در هفته مصرف شود و میتواند همراه با ماینوکسیدیل یا سایر درمانهای هورمونی، اثرات درمانی را تقویت کند. استفاده منظم از این شامپو به حفظ سلامت فولیکولهای مو و جلوگیری از پیشرفت ریزش مو کمک میکند.
قرصهای ترکیبی ضدبارداری با پروژستینهای کم/ضدآندروژن
قرصهای ترکیبی ضدبارداری حاوی پروژستینهای کم یا ضدآندروژن مانند دروسپیرنون در درمان ریزش موی هورمونی در برخی زنان، به ویژه در مواردی که ریزش مو با افزایش آندروژنها یا سندرم تخمدان پلیکیستیک همراه است، کاربرد دارند. این قرصها با کاهش سطح آندروژنهای آزاد در خون و تثبیت نوسانات هورمونی، حساسیت فولیکولهای مو به دیهیدروتستوسترون را کاهش داده و در نتیجه روند ریزش مو کند میشود. مصرف این داروها باید به مدت چند ماه ادامه داشته باشد تا اثرات آن بر تراکم و ضخامت مو مشاهده شود. همچنین درمان با این گروه داروها نیازمند پیشگیری مطمئن از بارداری است، زیرا مصرف آنها در بارداری ممنوع است.
ماینوکسیدیل موضعی
ماینوکسیدیل یکی از رایجترین و مؤثرترین درمانهای ریزش مو هورمونی است که با افزایش جریان خون به فولیکولها و طولانی کردن فاز رشد، عمل میکند و میتواند در زنان و مردان مورد استفاده قرار گیرد. نتایج اولیه معمولاً پس از 2 تا 3 ماه ظاهر میشوند و برای تثبیت اثر، مصرف منظم و طولانی مدت ضروری است. عوارض شایع ماینوکسیدیل شامل تحریک، خارش اسکالپ و ریزش موقتی موها در هفتههای اول است.
درمان سندروم تخمدان پلی کیستیک و مقاومت به انسولین
درمان ریزش موی هورمونی مرتبط با سندرم تخمدان پلیکیستیک و مقاومت به انسولین، بر اصلاح اختلالات متابولیک و هورمونی استوار است. مقاومت به انسولین باعث افزایش تولید آندروژنهای تخمدانی و آدرنال میشود که حساسیت فولیکولها به DHT را افزایش داده و ریزش مو را تشدید میکند. روند درمان شامل اصلاح سبک زندگی با کاهش وزن، تغذیه متعادل سرشار از پروتئین و کم کربوهیدرات، فعالیت بدنی منظم و در موارد نیاز مصرف داروهای حساسکننده به انسولین مانند متفورمین است. با کاهش سطح آندروژنها و بهبود تعادل هورمونی، روند مینیاتوریزه شدن فولیکولها کند شده و تراکم مو به تدریج افزایش مییابد. این روند اغلب با درمانهای موضعی مانند ماینوکسیدیل یا آنتیآندروژنها ترکیب میشود تا اثرات درمانی بهینه شود.
اصلاح اختلالات تیروئید
کمکاری یا پرکاری تیروئید میتواند چرخه طبیعی رشد مو را مختل کرده و باعث نازک شدن و ریزش منتشر موها شود. با درمان کمکاری یا پرکاری تیروئید، تعادل هورمونی بدن بازیابی شده و فولیکولها دوباره وارد فاز رشد طبیعی میشوند. معمولاً چند ماه پس از تثبیت سطح هورمونها، بهبود تراکم و کیفیت موها مشاهده میشود بنابراین پایش منظم تیروئید و شکیبایی، بخش مهمی از فرآیند درمان ریزش مو به شمار میرود.
درمان هایپرپرولاکتینمی
افزایش پرولاکتین میتواند باعث افزایش آندروژنهای آزاد و حساسیت فولیکولها به دیهیدروتستوسترون (DHT) شده و ریزش مو را تشدید کند. درمان معمولاً شامل داروهای مهارکننده پرولاکتین است که با کاهش سطح پرولاکتین چرخه قاعدگی و هورمونها را متعادل میکنند. ترکیب این درمان با مراقبتهای موضعی مانند ماینوکسیدیل میتواند سرعت بهبود تراکم و کیفیت موها را افزایش دهد.
مدیریت هایپرکورتیزولیسم و کوشینگ
افزایش مزمن هورمون کورتیزول، تعادل هورمونی بدن را برهم زده و باعث نازک شدن و ریزش موها میشود. درمان با توجه به علت زمینهای میتواند شامل جراحی تومورهای ترشحکننده کورتیزول، داروهای مهارکننده تولید کورتیزول یا مدیریت شرایط ثانویه باشد. با تنظیم سطح کورتیزول و بازگشت تعادل هورمونی، فولیکولها فرصت بازیابی چرخه طبیعی رشد مو را پیدا میکنند و روند ریزش مو کند میشود. استفاده همزمان از درمانهای موضعی مانند ماینوکسیدیل و اصلاح سبک زندگی میتواند به بهبود تراکم و کیفیت موها کمک کرده و نتایج درمان را تسریع نماید.
پلاسمای غنی از پلاکت
پیآرپی (PRP) یا پلاسمای غنی از پلاکت، یک درمان تزریقی است که با استفاده از فاکتورهای رشد موجود در پلاکتها، سلولهای فولیکولی را تحریک میکند. این روش به ویژه برای افرادی که به درمانهای دارویی پاسخ ناقص داشتهاند مفید است و معمولاً شامل 3 تا 4 جلسه در ماه و جلسات نگهدارنده هر چند ماه یکبار میشود.
میکرونیدلینگ پوست سر
این روش با ایجاد سوراخهای ریز در اسکالپ، بازسازی و تولید فاکتورهای رشد در فولیکولها را تحریک میکند. این روش میتواند به تنهایی یا همراه با ماینوکسیدیل موضعی استفاده شود تا نفوذ دارو به پوست افزایش یابد و اثرات آن تقویت شود. میکرونیدلینگ معمولاً هفتگی یا هر دو هفته یکبار انجام میشود و پس از چند ماه، رشد موها و افزایش ضخامت تارها قابل مشاهده است.
لیزر درمانی LLLT
نوردرمانی خفیف (LLLT) با استفاده از کلاه یا هدبند لیزری یک روش غیرتهاجمی است که با تابش طول موجهای نزدیک به مادون قرمز، چرخه رشد فولیکولها را تحریک و فاز آناژن را طولانیتر میکند. این روش باعث افزایش متابولیسم سلولی و جریان خون موضعی در پوست سر میشود و در نتیجه رشد موها را بهبود بخشیده، تراکم آنها را افزایش میدهد. لیزردرمانی به طور کلی ایمن و بدون درد یا عوارض جدی بوده، اما بهترین نتایج معمولاً زمانی حاصل میشوند که در کنار درمانهای دارویی مانند ماینوکسیدیل یا فیناستراید استفاده شود.
پیوند مو (FUE/FUT)
پیوند مو با روشهای FUE یا FUT یک راهکار تهاجمی برای درمان ریزش موی هورمونی است که در آن فولیکولهای مقاوم به دیهیدروتستوسترون (DHT) از ناحیه دهنده برداشته شده و به نواحی کم پشت یا طاس سر منتقل میشوند. این روش مخصوص افرادی است که ریزش مو پیشرفته یا پایدار دارند و درمانهای دارویی برایشان موثر نبوده است. موفقیت پیوند مو به مهارت جراح، طراحی خط رویش طبیعی و مراقبتهای پس از عمل بستگی دارد و ممکن است عوارضی مانند اسکار جزئی، کبودی یا تورم موقت ایجاد کند.
تغذیه و مکملها
در درمان ریزش موی هورمونی، تغییر در سبک زندگی و تغذیه نقش مکمل دارد؛ اصلاح وزن، فعالیت بدنی منظم، مدیریت استرس، خواب با کیفیت و دریافت پروتئین کافی و ویتامینهای ضروری، باعث بهبود وضعیت هورمونی و کاهش سرعت ریزش مو میشوند. همچنین محدودیت در استفاده از مواد شیمیایی آسیبرسان و مدلهای کششی مو، میتواند سلامت فولیکولها را حفظ کند. به یاد داشته باشید مکملها تنها زمانی مفید هستند که کمبود وجود داشته باشد.
مراقبت از پوست سر
مراقبت از پوست سر نقشی مکمل در درمان ریزش موی هورمونی دارد و میتواند سرعت بهبود تراکم و کیفیت موها را افزایش دهد. شستشوی منظم با شامپوهای ملایم یا ضدالتهاب مانند کتوکونازول، محافظت از پوست سر در برابر اشعه خورشید و پرهیز از مدلهای کششی یا استفاده مکرر از مواد شیمیایی آسیبرسان میتواند سلامت فولیکولها را حفظ کند. این اقدامات در کنار درمانهای دارویی و هورمونی، اثرات درمانی را تثبیت و روند ریزش مو را کند میکنند.
چگونه از ریزش مو هورمونی جلوگیری کنیم؟
مهمترین اصل برای پیشگیری از ریزش موی هورمونی، کنترل و حفظ تعادل هورمونها است. در مردان، این به معنای پایش سطح آندروژنها و شروع به موقع درمان، در صورت وجود سابقه خانوادگی ریزش مو آندروژنتیک است تا روند مینیاتوریزاسیون فولیکولها کند شود. در زنان، توجه به بیماریهایی مانند سندرم تخمدان پلیکیستیک، اختلالات تیروئید یا تغییرات هورمونی ناشی از یائسگی ضروری است و درمان زودهنگام این شرایط میتواند از پیشرفت ریزش مو جلوگیری کند. همچنین استفاده از شامپوهای ضدالتهاب مانند کتوکونازول، محافظت از اسکالپ در برابر نور خورشید و پرهیز از محصولات یا مدلهایی که به فولیکولها فشار وارد میکنند، نقش پیشگیرانه دارند.
از سوی دیگر، مدیریت سبک زندگی نقشی کلیدی در جلوگیری از تشدید ریزش موی هورمونی دارد. کنترل وزن و مقاومت به انسولین از طریق تغذیه متعادل و فعالیت بدنی منظم میتواند سطح آندروژنها و استرس اکسیداتیو را کاهش دهد. اجتناب از مصرف خودسرانه استروئیدهای آنابولیک، مصرف کنترل نشده داروهای هورمونی یا قطع ناگهانی قرصهای ضد بارداری نیز در جلوگیری از ریزش مو اهمیت دارد. همچنین مدیریت استرس، خواب کافی و بررسی دورهای آزمایشهای هورمونی در افراد مستعد میتواند در جلوگیری از ریزش موی هورمونی موثر باشد.
